ملاك‌هاي هم‌كفوي

با وجود اين‌كه معيارهاي هر فرد براي گزينش همسر متفاوت است اما برخي معيارها نقش برجسته‌اي دارند و معيارهاي اساسي و اصلي محسوب مي‌شوند؛ به اين معنا كه معيارهاي ديگر به گونه‌اي با اين‌ها مرتبط هستند و به همين‌ها باز مي‌گردند. پيامبر اكرم (ص) فرمود: «با افراد هم شأن ازدواج كنيد.» (وسائل الشيعه، ج 14، ص29.)

تعاليم اسلام در گزينش همسر، بر اصل كفو به معناي همتايي و همانندي تأكيد فراوان دارد؛ به عبارت ديگر، بهتر است زن و مرد در ويژگي‌هاي مناسب براي ازدواج، مشابه و تقريباً همتا باشند؛ چرا کهعلت بیشتر اختلافات و ناهنجاری‌های خانوادگی، عدم تناسب بین زن و شوهر است. هر چقدر شما برای یافتن شریک زندگی خود که تناسب بیشتری با شما داشته باشد، تلاش زیادی کنید، زندگی‌ای سرشار از نشاط و آرامش خواهید داشت.

البته در تعاليم اسلامي و سخنان اولياي دين اين همساني بيشتر در خصوص ايمان تأكيد شده و زن ومرد به سبب ايمان همتاي يكديگر دانسته شده‌اند و ملاك‌هاي قومي، طبقاتي و اقتصادي، در همتايي در نظر گرفته نشده است. ازدواج «جُوَيْبِر» كه مردي فقير و از سياهان بود، با دختري از اشراف عرب به نام «ذُلفا» كه به تشويق پيامبر (ص) روي داد در نفي ملاك‌هاي قومي وطبقاتي مؤثر بود.

پس از همانندي و تشابه زن و مرد در اصل ايمان و باورهاي ديني، تشابه مراتب ايمان و ويژگي‌هاي اخلاقي نيز بايد مورد توجه قرار گيرد. اين‌كه گفته شده اگر حضرت علي (ع) نبود، همتا و همانندي براي ازدواج با حضرت زهرا (س) در ميان انسان ها يافت نمي‌شد، به همانندي در مراتب ايمان و اخلاق اشاره دارد. در تعبيري ديگر آمده است كه برخي مؤمنان، همتا و همسان هم هستند. از اين رو، صرف ايمان باعث همتايي دو نفر نمي‌شود و بايد مراتب ايمان و ويژگي‌هاي اخلاقي را نيز در نظر گرفت. تصريح قرآن به تعلق افراد پاك و وارسته به افراد پاك دليل ديگري بر همتايي زن ومرد در تقوا، دوري از گناهان و دين داري است.

در تركيبات شيميايي دو عنصري كه با يكديگر تركيب مي‌شوند هر قدر از نظر هويت وجودي به يكديگر نزديك‌تر باشند تركيب آن دو استوارتر و عميق‌تر انجام خواهد شد و اگر بين دو عنصر تقارن و پيوندي وجود نداشته باشد تركيب سست و لرزان است و پس از زمان كوتاهي از بين خواهد رفت.

ازدواج نيز يك نوع تركيب است و هر قدر روحيات دختر و پسر به يكديگر نزديك تر باشد پيوند ازدواج آن دو از استحكام بيشتري برخوردار خواهد بود. بنابر اين براي اين كه پسر و دختر به ازدواج استواري دست يابند هر دو بايد اصول كفويت و همانندي را در ابعاد  سني، جسمي، روحي ورواني، فرهنگي و علمي رعايت كنند.

البته بديهي است كه همانندي كامل امكان‌پذير نيست، ولي اين مورد نمي تواند از رعايت همانندي نسبي جلوگيري كند. بنابر اين يكي از عواملي كه خوشبختي زن و شوهر را پس از ازدواج تضمين مي‌كند، رعايت اصول كفويت در حد همانندي نسبي است.

با توجه به پژوهش‌هاي به عمل آمده با ثبات‌ترين ازدواج‌ها، آن هايي هستند كه زن و شوهر بيشترين شباهت‌ها را با هم داشته باشند و ميزان بي ثباتي و طلاق در زوج‌هاي به هم شبيه، كمتر مشاهده مي‌شود.

به طور كلي انتخاب همسان، به عنوان يك قاعده‌ي جهاني همسر گزيني پذيرفته شده است. تشابه و همساني همسران در مكان زندگي و تولد، طبقه‌ي اجتماعي، صفات اخلاقي، ويژگي‌هاي روان‌شناختي، مذهب، سن و ويژگي‌هاي فرهنگي و نژادي از سوي بيشتر محققان تأكيد شده است. در تبيين روان‌شناختي اين قاعده مي‌توان گفت كه در مرتبه‌ي نخست، تشابه موجب جذب افراد به يكديگر به سبب برانگيخته شدن عواطف مثبت آنان است. در مرتبه‌ي دوم، تشابه بيشتر موجب سازگاري بيشتر است. هر چه توافق ميان دونفر بيشتر باشد، بيشتر به هم علاقه‌مند خواهند شد.

در مقابل اين قاعده، زندگي در صورت عدم هم كفو بودن دو طرف، همچون بمب ساعتي هر لحظه به انفجار نزديك مي‌شود.

ايمان و ملاك‌هاي اعتقادي

بر اساس تعاليم اسلام، ايمان و باور‌هاي صحيح ديني مهم‌ترين ويژگي لازم براي انتخاب وبدون شک یکی از عوامل خوشبختی در زندگی زناشویی محسوب مي‌شود. باور دين و پايبندي به آموزه‌هاي معنابخش آن يكي از عوامل خوشبختي خانواده است. اين شرط را مي‌توان يك ملاك مطلق دانست كه در تمام شرايط زماني ومكاني، براي انتخاب يك همسر مناسب ضروري است.

دينداري عامل قوي و استواري است كه در بسياري از موارد انسان ها را از لغزش‌ها و ارتكاب اعمال نادرست بازمي‌دارد؛ بنابراين اگر فردي از ايمان و باورهاي ديني در حد مناسبي برخوردار نباشد، فاقد شرايط محسوب مي‌شود، هرچند شرايط ديگر را در حد مناسب داشته باشد. آيات قرآن و كلمات اولياي دين، بر مطلق بودن شرط ايمان تصريح دارند: «زنان مشرك را تا ايمان نياورده‌اند، به زني مي‌گيريد و كنيز مؤمن بهتر از آزاد زن مشرك است، هر چند زيبايي او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرك تا ايمان نياورده‌اند، زن مؤمن ندهيد و برده‌ي مؤمن بهتر از مرد آزاد مشرك است، هر چند شما را به شگفت آورد؛ آنان شما را به سوي آتش فرا مي‌خوانند ... »(سوره‌ي بقره، آيه‌ي 221)

 بر اساس مضمون اين آيه، ازدواج با افراد بي ايمان، فرد را از سعادت اخروي باز مي‌دارد؛ بنابر اين چنين ازدواجي نبايد صورت گيرد. نكته‌ي مهم در اين آيه آن است كه حتي اگر با فردي از پايين‌ترين طبقات اجتماعي آن روز يعني بردگان، ازدواج صورت مي‌پذيرفت، بهتر از ازدواج با فرد آزادي بود كه ايمان و باورهاي ديني مستحكمي نداشت. امام باقر (ع) فرمودند: سزاوار نيست، مسلمان با غير مسلمان ازدواج كند و حرمت اين عمل را به آيه‌ي «وَلا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوافِر»استناد دادند(سوره‌ي ممتحنه، آيه‌ي 10.). صاحب‌نظران علوم اسلامي نيز بر اساس دلايل فوق، ايمان و باور ديني را شرط لازم براي همسر مي‌دانند.

ايمان و باورهاي ديني به عنوان يك نگرش اصلي و محوري، به طور مستقيم و غير مستقيم بر تمام ابعاد شخصيت انسان مانند هدف زندگي، ابعاد اجتماعي، فرهنگي و اقتصاد زندگي و ديدگاه‌هاي فرد نسبت به شغل، ازدواج، تحصيل و حتي جنبه‌هاي جزئي‌تري مانند تفريحات، علايق و ترجيحات رفتاري در زندگي، اثرگذار است؛ از اين رو، تعاليم اسلام بر ملاك ايمان بيشترين تأكيد را دارد.

اخلاق نيكو

دومين ويژگي لازم براي يك همسر مناسب، حسن خلق است. داشتن صفات اخلاقي نيكو يكي از مهم‌ترين مسائلي كه موجب سعادت و دوام زندگي زناشويي مي‌شود وتا آخرین لحظات عمر در طراوت و نشاط و شیرینی زندگی مؤثر است.

 مراد از حسن خلق، رفتارها و تعامل‌هاي مناسب در زندگي، سازگاري و مدارا با افراد است. اساس زندگي زناشويي، سازگاري، تفاهم و همكاري است كه اين امور فقط در پرتو حسن خلق فراهم مي شود. حسن خلق نيز شرطي لازم و ملاكي مطلق براي همسر مناسب است؛ بنابراين اگر فردي از حسن خلق درحد مناسب برخوردار نباشد، فاقد شرايط لازم محسوب مي‌شود؛ به همين جهت اولياي دين  عليهما السلام به صراحت از ازدواج با افراد بد خلق نهي كرده‌اند.(وسائل الشيعه، ج14، ص 54)

 وقتي از رسول خدا (ص) سؤال شد كه دختران خود را به ازدواج چه افرادي در آورند؟ فرمودند: «كسي كه اخلاقش نيكو و ديندار باشد. »

حسن خلق يكي از اركان مهم ايمان است و به همين دليل بداخلاقي فرد نشانه‌اي از ضعف ايمان او نيز محسوب مي‌شود و درجات ايمان افراد به حسن خلق آن‌ها مربوط مي‌گردد. در خانواده نيز از ملاك‌هاي دين‌داري و كمال افراد محسوب مي‌شود؛ بنابر اين، اخلاق نامناسب موجب مي شود فرد در ويژگي ايمان نيز ناقص باشد.

ملاك‌هاي خانوادگي

يكي از مهم‌ترين معيار‌هاي انتخاب همسر اصالت خانوادگي است. كلمه‌ي اصالت از اصل گرفته شده و اصل به معناي ريشه است. يعني دختر و پسر از خانواده‌هايي باشند كه داراي اصل و ريشه هستند. 

شناخت خصوصیات و وضعیت تربیتی فرهنگی خانواده همسر آینده، در ایجاد تفاهم بین دختر و پسر در زندگی زناشویی نقش اساسی ایفا می کند. این مساله باعث می شود بتوانید سازگاری بهتری با همدیگر پیدا کنید.
معمولاً تربیت و رفتار و کردار هر انسانی زاییده‌ی تربیت و اخلاق خانواده‌ای است، که در آن رشد کرده است. از این رو باید نجابت، تدین، پاکی، تربیت و روحیات خانواده‌ی همسر را در نظر گرفت؛ چرا که همسر شما شاخه‌ای از همان درخت است. که پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: در دامن و خانواده شایسته ازدواج کنید، زیرا عِرق (نطفه و ژن) تأثیر می‌گذارد.
در خانواده‌هاي اصيل پدران و مادران مي‌كوشند از نظر اخلاقي و رفتاري براي فرزندان خود نمونه و الگو باشند. دختر و پسر كه در يك خانواده‌ي اصيل رشد مي‌يابند، سجاياي اخلاقي را از پدر و مادر خود به ارث مي برند و در برخورد با دشواري‌ها و سختي‌هاي زندگي هرگز از جاده‌ي درستي و راستي خارج نمي‌شوند. به عبارت ديگر پاي بندي به آبرو و حيثيت آنان را از انحراف باز مي‌دارد.

رسول خدا (ص) فرمودند: «با زن صالح از خانواده‌ی خوب، ازدواج كنيد؛ زيرا كه اخلاق پدر و مادر به فرزندان مي‌رسد.»

تعاليم اسلام بر مناسب بودن خانواده‌ي همسر بسيار تأكيد دارد و تأثيرات خانواده‌ي زن و شوهر را بر فرزندان به عنوان يك ركن مهم در تربيت و پرورش آن‌ها در نظر مي‌گيرد. ازدواج با فردي كه خود ويژگي‌هاي مناسبي دارد ولي اعضاي خانواده او از صفات اخلاقي، باورهاي ديني و رفتارهاي مناسب برخوردار نيستند، آشكارا نهي شده است. تأثير خانواده بر فرزندان چه از بعد وراثت و چه تربيت، مهم‌ترين عامل شكل‌گيري شخصيت آن‌هاست. از اين رو، هر چند فرد مي‌تواند با اراده و پشتكار تا حدي بر اين عوامل غالب شود، از آن‌جا كه بيشتر افراد تحت تأثير شديد اين عوامل هستند، اولياي دين به طور جدي توصيه مي‌كنند كه وضعيت خانوادگي فرد، ملاكي مهم محسوب گردد.

ملاك‌هاي اقتصادي

تشابه‌های خانواده‌های دختر و پسر از نظر وضعیت اقتصادی یک اصل مهم در ایجاد تفاهم‌های بعدی بین زن و مرد است. به این ترتیب هیچ کس نسبت به دیگری احساس برتری نمی‌کند و پذیرش بهتری نسبت به همدیگر خواهند داشت.

هرچند وجود تشابه خانواده‌ي دختر و پسر از نظر سطح اقتصادي در ايجاد تفاهم‌هاي بعدي بين آن دو نقش مهمي را ايفا مي‌كند، همتايي در اين ملاك را نمي‌توان ملاك قطعي و سرنوشت‌ساز قلمداد كرد. چه بسا خانواده‌هايي كه با وجود تفاوت در سطح اقتصادي، زندگي سعادتمندانه‌اي دارند. با اين وجود توانايي اداره‌ي خانواده، نوع شغل، ثروت و درآمد در مورد مرد و كم هزينه بودن، توانايي كسب درآمد و اشتغال و توانايي كافي براي انجام كارها و اداره‌ي خانه در زن، ويژگي‌هايي است كه براي فرد در آستانه‌ي ازدواج در نظر گرفته مي‌شود.

براساس ديدگاه‌هاي جوانان و همچنين نظرات كارشناسي صاحبنظران، عمده‌ترين موانع ازدواج جوانان در كشور ما، مشكلات اقتصادي است. بنابراين، اتخاذ سياست‌هايي براي رفع و حل اين نوع مشكلات، اولين و مهم‌ترين گام در جهت رفع اين نوع موانع به شمار مي‌آيد.