تحولات بیحد و حصر در بنیانهای جوامع که بر اثر حرکت از دوران گذار به سمت زندگی ماشینی و صنعتی رخ داده، به پدید آمدن شکافهایی منجر شده که انسانهای امروز را ناگزیر از همنواسازی خود با شرایط جدید کرده است. در چنین فضایی، بحرانهایی پیش روی افراد پدید میآید که اگر متوقف نشود، دنیای روحی، روانی آنها را متلاطم میکند.
آسیبهای اجتماعی و روحی و روانی از جمله طلاق، اعتیاد، خودکشی، مشکلات تحصیلی، اختلافات خانوادگی، نارضایتی شغلی، اضطراب ، افسردگی و... محصول تحولات زندگی صنعتیاند. سؤال اینجاست که در کنار توسعهی شگفتانگیز علوم و فنون دانش امروز چه چیزی باید بتواند پاسخگوی بحرانهای روحی، روانی انسانها باشد؟بحرانهایی که متعاقب پیشرفت علوم و تکنولوژی بر انسانها رخ نموده است.
در پاسخ به این سؤال علم « مشاوره و روانشناسی » قد علم میکند. مشاوره از تمامی فعالیتهای اخلاقی تشكیل یافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش میكند که به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل او منجر شوند. از طریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود را درک میکند، بلکه از آنچه که به صورت آن در خواهد آمد نیز آگاه میشود. راجرز معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره و راهنمایی نیز میشود، افزایش رشد شخصی و روانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است.
همچنین از طریق « خدمات راهنمایی ومشاوره » میتوان تواناییها و نیز محدودیتهای دانشآموزان را شناخت و از امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد. مشاور تحصیلی با شناخت دانشآموزان در زمینههای گوناگون میتواند آنان را به رشتههای تحصیلی مناسب راهنمایی کند و آنان را در حل مشکلات یاری دهد. اهداف آموزش و پرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامهها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها و امکانات دانشآموزان تهیه و اجرا گردند.
انسان تنها موجودی است که با همنوعان خود به تبادلنظر میپردازد و برای شناخت و حل مشکلات خود با آنان مشورت میکند و از راهنمایی آنان بهره میبرد. راهنمایی و مشورت درطول زندگی آدمیان مطرح بوده و آنان با کسانی که مورد قبول و اعتمادشان بودهاند، مشورت میکردهاند. با توسعهی علوم انسانی و رشد علوم رفتاری به راهنمایی و مشاوره به عنوان شاخهای مستقل از علوم رفتاری توجه شد. امروزه راهنمایی و مشاوره به صورت حرفهای یاورانه برای کمک به افرادی است که در رشد، سازگاری، تصمیمگیری، روابط خانوادگی، مهارتهای اجتماعی و شیوهی زندگی مشکلاتی دارند و مشاوره به این افراد کمک میکند تا راهحل مناسبی برای مشکلات بیابند.
اهمیت مشاوره و مشورت در دین مقدس اسلام به دفعات مورد توجه ائمهی اطهار و بزرگان دین(ع) قرار گرفته است.
بشر امروز در یک دورهی پیچیده زندگی میکند. یکی از مشخصات این دوره، تخصصی شدن مسائل و وابستگی افراد به یکدیگر جهت استفاده از تخصص آنها برای تداوم یک زندگی متعادل است.
لذت بردن از زندگی شخصی و رشد و تعالی شخصیت، شکوفا نمودن استعدادها و ارضای نیازها، اعم از نیازهای اولیهی جسمانی، نیاز به امنیت و آرامش، نیاز به تعلق و دوست داشتن و دوست داشته شدن، نیاز به احترام و نیاز به شکوفایی در دنیای امروز فرآیند سادهای نیست و در تمام این مراحل به مشاور و مشاوره نیاز است.
وظیفهی نهاد آموزش و پرورش در آماده کردن دانشآموزانی که نیروی انسانی فردا تلقی میشوند، برای مواجهه و سازگاری با مقتضیات قرن حاضر که از حساسیت ویژهای برخوردار است، بسیار حساس و سنگین است. اضطراب، افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر، رفتارهای نابهنجار، مشکلات تحصیلی، گرایش ارتباط با جنس مخالف و ... از عمدهترین مشکلات روانی اجتماعی دانشآموزان است؛ به طوری که بیش از 32 درصد دانشآموزان از نوعی مشکل اجتماعی روانی رنج میبرند.
اهداف آموزش و پرورش زمانی تحقق خواهند یافت که برنامهها و محتوای آموزشی با توجه به نیازها و امکانات دانشآموزان تهیه و اجرا گردند. ازطریق « خدمات راهنمایی ومشاوره »میتوان تواناییها و نیز محدودیتهای دانشآموزان را شناخت و از امکانات موجود حداکثر استفاده را به عمل آورد. مشاور تحصیلی با شناخت دانشآموزان در زمینههای گوناگون میتواند آنان را به رشتههای تحصیلی مناسب راهنمایی کند و آنان را در حل مشکلات یاری دهد.
گرچه آشنایی معلم با فنون راهنمایی تدریس و عملکرد او را مؤثر و پربار میسازد، ولی معلم به تنهایی نه میتواند ونه فرصت دارد به تمام مسائل و مشکلات روانی و خانوادگی و تحصیلی دانشآموزان رسیدگی کند و برای هر کدام راهحل ارائه دهد. از این رو، مشاور تحصیلی با همکاری معلم و خانواده و مسئولان مدرسه میتواند دانشآموزان را در جهت رفع مشکلات تحصیلی و خانوادگی و روانی و تأمین ثبات عاطفی یاری دهد و در نهایت نیل به اهداف آموزش وپرورش را ممکن سازد.
فایده و اهمیت مشاوره و راهنمایی
راهنمایی کودکان و نوجوانان و بزرگسالان یک فراگرد بسیار مهم و استثنایی در حل مشکلات و معضلات این طبقات سنی است. ضرورت مشاوره و راهنمایی قبل از هر چیز دیگر، در رابطه با حرفه و شغل و مخصوصاً در نظام جدید آموزش و پرورش مطرح است.
چگونگی تجدید نظر و تغییر یک برنامهی تربیتی مفید و سازنده و خلاق به عنوان یک اصل مسلم در جهت توسعه و پیشرفت فرهنگ و تمدن آشکارشده است. پیدایش انقلاب صنعتی در اروپا و انقلاب در تکنولوژی و فرستادن اقمار مصنوعی به فضا، نیاز مراکز صنعتی به نیروهای ماهری که حداکثر کارایی و بازدهی را داشته باشند، همه و همه تغییر و تحول را در نظام آموزشی کشورها ضروری ساخته است.
اینکه چرا باید برنامههای آموزش و پرورش تغییر و تحول یابند و همچنین عوامل پیدایش راهنمایی در آموزش و پرورش مربوط به عللی است که مهم ترین آنها افزایش بیرویهی جمعیت به ویژه جمعیت جوان کشورها و افزایش دانشآموزان و عدم تعادل در توزیع دانشآموزان در رشتهها و شاخههای تحصیلی، ضرورت برقراری تعادل بین بازار کار و تربیت نیروی انسانی و افت تحصیلی است.
آیا با اضافه کردن چند درس یا ادغام نمودن دو یا چند مادهی درسی و یا تغییر نام بعضی از مواد درسی میتوان گفت که تغییر به وجود آمده است؟ پاسخ این سؤال منفی است. باید خاطر نشان ساخت که هر گونه اصلاح و تجدید نظر و یا تغییرات اساسی باید از تمامی جهات مورد توجه قرار گیرد و نیز باید مشکلات آن را پیشبینی کرد، راههای رسیدن به این هدفها را جستجو نمود و جهت اساسی آن را روشن ساخت.
با توجه به همین نکات است که اهمیت و ضرورت مشاوره و راهنمایی به عنوان یک اصل مهم در جریان تعلیم وتربیت آشکار میگردد. مدرسه به عنوان یک نهاد اجتماعی باید متناسب با احتیاجات فردی و مقتضیات جامعه باشد. چون جوامع پیوسته در اثر عوامل مختلف (نظیر جنگ ونزاع، بیماری، عوامل طبیعی، انقلاب و ... ) تغییر مییابند، مدرسه هم به عنوان یک نهاد اجتماعی باید متناسب با تغییرات جامعه تحول یابد. مدارس باید با تحولات فرهنگی، علمی و اجتماعی هماهنگ و همگام باشند و برای پیشرفت در این زمینهها، متغیر و متحول گردند.
تعریف راهنمایی و مشاورهی تحصیلی
مطالعهی نظامهای آموزشی جهان نشان میدهد که از خدمات راهنمایی و مشاوره به عنوان تسهیلكنندهی فرآیند تعلیم و تربیت در دورههای مختلف تحصیلی به شكل مطلوب سود بردهاند. برای راهنمایی تعاریف گوناگونی بیان شده است كه ضمن برخوداری از تنوع، از وجوه مشتركی نیز بهرهمند هستند. برای رعایت اختصار تنها به یكی از آن تعاریف بسنده میكنیم: راهنمایی كوششی است انسانی، برای ایجاد حداكثر توافق ممكن بین خصوصیات فرد مورد راهنمایی و متقضیات فعالیتی (تحصیلی یا حرفهای) كه بدان مشغول خواهد شد(شكوهی 1367).
مفاهیمی كه در راهنمایی به كار برده شده است بسیار متنوع و از تنوع دیدگاهی، بخش عظیمی از فرآیند تعلیم و تربیت را شامل میشود. گزارههای ذیل مؤید این موضوع است:
- راهنمایی بخشی از كل جریان تعلیم و تربیت به طور اعم و مدرسه بطور اخص است.
- راهنمایی یك سلسله خدمات و كوششهای منظم و سازمانیافته است.
- منظور از راهنمایی فرد، كمك به تصمیمگیری آگاهانه و عاقلانه و قرار گرفتن در مسیر رشد و پرورش قوهی قضاوت است.
چنانچه راهنمایی را دایرهی عظیمی از فعالیتهای تربیتی در آموزش و پرورش بدانیم، مشاوره به عنوان دایرهی كوچكتری در قلب آن دایرهی عظیم جای دارد. به عبارت دیگر یكی از مهمترین خدمات راهنمایی، خدمت مشاوره است.
اهداف مشاوره و راهنمایی تحصیلی
در تعاریفی که از راهنمایی به عمل آمده تصریح شده که به فرد کمک شود تا خود را بشناسد. منظور وهدف از اینکه فرد خود را بشناسد این است که با این شناسایی به صورت انسانی مؤثرتر و خلاقتر ودر نتیجه شادمانتر درآید. چنین فردی در معنایی که کارل راجرز بیان داشته به صورت فعالتر ظاهر میگردد.
از طریق مشاوره و راهنمایی فرد نه تنها وضع فعلی خود را درک میکند، بلکه از آنچه که به صورت آن درخواهد آمد نیز آگاه میشود. راجرز معتقد است که هدف بیشتر مشاغل یاری دهنده که شامل مشاوره و راهنمایی نیز میشود، افزایش رشد شخصی و روانی فرد در مسیر رشد اجتماعی است.
بدین طریق راهنمایی دارای دو هدف است که هدف آنی و دیگری هدف غایی و نهایی است:
1. هدف آنی راهنمایی
هدف آنی راهنمایی کمک و راهنمایی فرد در حل مشکلات تحصیلی، خانوادگی و احیاناً شغلی است، که این را علاج واقعه قبل از وقوع میدانند و باعث جلوگیری از اتلاف سرمایهی مادی و معنوی فرد در راهی ناشناخته میشود.2. هدف 2. هدف غایی و نهایی
عبارت است از اینکه فرد خود قادر باشد تا با بینش صحیح به حل مشکلات خویش پرداخته و عاقلانه رفتار نماید. این است که راهنمایی آنی شرط لازم و مکمل راهنمایی غایی و نهایی و خود رهبری است.
از آنجایی که قشر دانشآموز بیش از هر طبقهی سنی دیگری نیاز به مشاوره و راهنمایی دارد، بیشترین اهداف این دانش مربوط به مواردی میشود که در مدارس جنبهی عملی به خود میگیرد.
معمولاً هدفهای یک دورهی تحصیلی به طور به صورت زیر تحقق مییابد:
الف-برنامههای تحصیلی مربوط به آینده
ب-تحصیلات حرفهای
ج-فعالیتهای هنری
د-فعالیتهای مربوط به حفظ سلامت جسمی و فکری
ه-رشد علائق اجتماعی
منظور از این اهداف این نیست که تنها دانشآموز در یک یا چند فعالیت مربوط به این هدفها شرکت نماید، بلکه لازم است برنامهی راهنمایی تحصیلی به طریقی ترتیب یابد که دانشآموز با هر کدام از این اهداف درگیری فعالانه داشته باشد. به هر طریق، مشاوره و راهنمایی در دوران تحصیل، اهداف گوناگون و وسیعی را در هر مقطع تحصیلی دنبال میکند. در خانواده و جامعه نیز اهدافی را دنبال میکند که یکی از مهمترین آنها تجدید سازماندهی خود است.
نقش مشاوران درتأمین بهداشت روانی دانشآموزان
دانشآموزانی از سلامت روانی برخوردارهستند که خود را فردی ارزشمند و قابل احترام بدانند و به تواناییهای خود اطمینان داشته باشند. همچنین بتوانند بدون دغدغه خاطر و ناراحتی با واقعیات زندگی مواجه شوند وکل وجودشان را همانگونه که هست بشناسند و بپذیرند و با آرامشخاطر و احساس امنیت و با شوق وامید زندگی کنند.
دانشآموزی که با بحران ومشکل روانی مواجه است توانایی ایستادگی در برابر فشارهای وارده را ندارد و در حل مشکلات به طور منطقی و سنجیده عاجز است و تعادل روانی بههمخوردهای دارد. چنین دانشآموزی جهت حل مشکل و برقراری تعادل به مشاوره نیاز دارد. مشاورین از عوامل مؤثر تأمین بهداشت روانی دانشآموزان در مدارس هستند. استفاده ازخدمات راهنمایی و مشاوره درآموزش و پرورش، در نهایت به تأمین بهداشت روانی دانشآموزان منجر میشود.
دربهداشت روانی، بهتر زیستن و سلامت فکر و بهبود روابط اجتماعی ضرورت دارد. هدف اصلی بهداشت روانی تأمین سلامت فکر و روان و سالمسازی محیط فردی و اجتماعی است. مشاور بیآنکه کسی را به دوش بکشد یا به پیش و پس براند چشمانداز تازهای را به ماجراهای ذهنی او میگشاید. چشمانداز و نگاهی که به آدمی مجال زیستن میدهد و فرصتی فراهم میکند تا فرد خودش را در ذهنش بازسازی کند و قدرتی را در اختیار فرد میگذارد تا با بهرهگیری از آن نوع جدیدی از حضور را در پهنهی روابط بینفردی تجربه کند.
|