در دنیاى امروز، والدین براى تربیت فرزندان خود با چالشهاى بى شمار و دشوارى روبرو هستند. امكانات عصر فناورى كه دسترسى همگان را به اطلاعات و قدرت ناشى از آن افزایش داده، مدیریت سنتى والدینى را كه مبتنى بر كنترل اطلاعات و قدرت ناشى از آن است، با دشوارى روبرو ساخته است.
گذر از دوران سنت به مدرنیته سبب شده كه كودكان و نوجوانان در معرض انواع آسیبهاى روانى باشند، به طورى كه آخرین تحقیقات نشان مىدهد كه 20 درصد از كودكان و نوجوانان ایرانى به نوعى از اختلالات روانى رنج مىبرند. منطبق نشدن والدین با شرایط جدید، باعث ایجاد احساس درماندگى در آنها و در كودكان و نوجوانان شده است.
اختلالات روانى
هر نوع اختلال در عملكردهاى هیجانى، تحصیلى و اجتماعى فرد را، اختلالات روانى مىخوانند. آمارهاى پراكندهاى در این باره وجود دارد، اما تحقیقات جسته گریختهاى كه در این زمینه انجام شده است، نشان مىدهد كه حدود 20 درصد از كودكان و نوجوانان زیر 18 سال ما به نوعى از این اختلالات روانى رنج مىبرند.
شایع ترین اختلالات روانى در میان كودكان و نوجوانان كداماند و بیشتر در چه سنى دیده مىشوند؟
در سنین پیش دبستانى به طور معمول اختلالات روانى مربوط به اختلالات فیزیولوژى است، مثلاً اختلال در خواب و غذا كه این مسأله به این دلیل پیش مىآید كه هنوز ریتم هاى فیزیولوژیك در كودك كامل نشده است. در این سنین همچنین كودك دچار اضطراب نیز مىشود كه این اضطراب ها ناشى از جدایى از والدین است. البته در دوران پیشدبستانى انواع و اقسام اختلالات ناقص رشد یا اوتیسم هم بسیار شایع است.
در سنین دبستان شایعترین اختلال در كودكان، اختلال بیشفعالى و سوءتغذیه است. نتیجهی مطالعات اپیدمیولوژیك نشان مىدهد كه 10 درصد كودكان بیشفعالى دارند، یعنى به طور متوسط در هر كلاس درس 4 تا 5 نفر از دانشآموزان به اختلال بیشفعالى مبتلا هستند. در دوران نوجوانى یا پس از دبستان، انواع و اقسام اختلالات ارتباطى، پرخاشگرى و افسردگى وجود دارد. به طور كلى مىتوان گفت كه 20 درصد كودكان و نوجوانان ایرانى زیر 18 سال مبتلا به یكى از انواع اختلالات روانى و نیازمند كمك هستند.
اختلالات روانى چه مسائل و مشكلاتى را ممكن است براى كودكان و والدینشان به وجود آورد؟
كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى چالشهاى فراوانى را براى والدینشان به وجود مىآورند. این كودكان رفتارهایى از خود نشان مىدهند كه تأثیرى منفى بر اطرافیانشان (والدین، دوستان و معلمان) مىگذارد و واكنشهاى ناخوشایند این افراد در پاسخ به رفتار آنها نیز متقابلاً به خودشان باز مىگردد.
اختلال بیشفعالى چیست و چه علائم خاصى دارد؟
مشكل اصلى كودكان مبتلا به بیشفعالى این است كه نمىتوانند رفتارشان را كنترل كنند و به آنها نظم ببخشند. كودكان مزبور به دلیل این ناتوانى، نمىتوانند رفتارى هماهنگ و مناسب با محیط اطراف نشان دهند.
علائم بارز بیشفعالى عبارتاند از:
كم توجهى، حواسپرتى، تکانشگری و نقص تمركز. تمایز رفتارى این كودكان با همسالان در كارهایى كه نیاز به تمركز و توجه بیشترى دارند، نظیر تكالیف مدرسه، بروز مىكند. آنها همچنین به دلیل حواسپرتى، در به یاد آوردن موضوعات مختلف مشكل دارند؛ زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسى است.
این كودكان بدون فكر كردن دست به انجام اعمالى مىزنند؛ تمركز بر روى یك موضوع واحد براى این كودكان بسیار سخت است، به همین دلیل بیشتر اعمالشان بدون تفكر انجام مىشود، پاسخگویى نامناسب و خارج از نوبت به سؤالات در كلاس درس، بروز رفتارهاى جسورانه، پرت كردن چیزها یا اذیت كردن بچههاى دیگر از علائم تكانشى در این كودكان است.
این اختلال چگونه درمان مىشود؟
اختلال روانى بیشفعالى در بیشتر موارد قابل درمان و تا درصد بالایى قابل كنترل است. این اختلال در مواردى خفیف، متوسط و شدید است. در مورد بیشفعالى خفیف باید محیط را كه شامل مدرسه و خانه است ساماندهى كنیم تا محیط براى كودك مناسب باشد. به طور عمده این كودكان نیاز به محیطى دارند كه آنها را تشویق كنند كه روشهاى مناسبى هم براى تشویق كودكان وجود دارد؛ همچنان كه تشویق بیشتر است باید نظارت هم بیشتر شود.
در بیشفعالى متوسط و شدید حتماً درمان دارویى نیاز است. البته در سالهاى اخیر درمانهاى بسیار مناسبى براى اختلال به وجود آمده است كه بعضى از این داروها در داخل كشور نیز وجود دارد.
اختلال روانى لجبازى به چه علت در كودكان به وجود مىآید و والدین چگونه باید رفتار كنند؟
محققان هنوز به نتیجهی روشن و واضحى دربارهی دلایل اختلال لجبازى دست نیافته اند، اما برخى معتقدند كه دلایل این اختلال، عصبى و زیستى است. این كودكان بسیار تحریكپذیرند و در دوران طفولیت، نوپایى و قبل از مدرسه اخلاق تندى دارند. با بروز این رفتارها از سوى كودكان، والدین آنها نیز شروع به بدرفتارى و خشونت مىكنند و این امر نتیجهاى جز پیشرفت علائم این اختلال در كودكان نخواهد داشت.
والدین این بچهها باید بیش از سایر والدین به تلاش و چارهجویى و مبارزه بپردازند در حالى كه بیشتر آنها اطلاعات و توانایى لازم را براى دست و پنجه نرم كردن با این مشكلات رفتارى ندارند. آنها اغلب در برخوردهاى انضباطىشان، والدینى خشن، ناهماهنگ و ناتوان هستند.
كودكانى كه مبتلا به اختلال سلوكاند داراى چه علائم و نشانههایى هستند؟
كودكان و نوجوانان مبتلا به اختلال سلوك مدام به حقوق دیگران و قوانین و هنجارهای اجتماعى تجاوز مىكنند. این رفتارها در خانه، مدرسه یا در جامعه از آنها سر مىزند. طیف مشكلات رفتارى این كودكان از رفتارهاى آشكار ستیزهجویانه تا رفتارهاى ناآشكار ناستیزجویانه را در برمىگیرد.
رفتارهاى آشكار ستیزهجویانه شامل ناسزاگویى به دیگران، سرقت مسلحانه، پرخاشگرى، خشونت جنسى خواهد بود و یا به طور كلى هر رفتارى كه بر دیگران تأثیرگذار است. رفتارهاى ناآشكار ناستیزهجویانه نیز سرقت غیرمسلحانه، مدرسهگریزى، فرار كردن و استفاده از مواد مخدر است كه این دسته از رفتارها برخلاف اصول و قوانین اجتماعى هستند.
تحقیقات نشان مىدهد كه 82 تا 95 درصد كودكان مبتلا به اختلال سلوك قبلاً اختلال لجبازى داشتهاند و 60 درصد آنها نیز قبلاً علائم واضح بیشفعالى را از خود نشان دادهاند. به طور تقریب 20 تا 30 درصد كودكان مبتلا به بیشفعالى در سالهاى اولیه دبستان حتماً اختلال سلوك داشته و حدود 40 تا 60 درصد نوجوانان مبتلا به بیشفعالى، اختلال سلوك نیز دارند. این در حالى است كه به طور مسلم كودكان مبتلا به اختلال سلوك در معرض خطر مشكلات روحى، اجتماعى، تحصیلى و شغلى در بزرگسالى خواهند بود.
كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در چه خانواده هایى رشد مىكنند؟
محققان عقیده دارند كه بیشتر كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در خانوادههاى سركوبگر بزرگ شدهاند. فرآیند این خانوادهها بدین صورت است كه والدین و بچهها براى كنترل یكدیگر از رفتارهاى منفى استفاده مىكنند و در واقع والدین توانایى لازم براى هدایت فرزندانشان را ندارند. در چنین خانوادهاى، والدین هیچ پروایى از فرمان دادن، فریاد زدن، سرزنش و تنبیه كردن بچه ها ندارند. بچه ها هم به همین ترتیب عمل مىكنند تا بتوانند والدینشان را كنترل كنند. به طور معمول هر دو طرف تسلیم یكدیگر مىشوند و این باعث تقویت رفتار در هر دو طرف مىشود.
اختلال اوتیسم چیست و چند درصد از كودكان ما به این نوع اختلال مبتلا هستند؟
اوتیسم عبارت است از اختلال در تكلم كودكان. كودكانى كه دیرزبان باز مىكنند و تكلمشان روان نیست و از نظر مهارتهاى اجتماعى و رشد اجتماعى مشكل دارند، دچار اختلال اوتیسم هستند. این كودكان فوق العاده بىقرارند و با گروه همسالان خود نمىجوشند. این اختلال در صورتى كه درمان نشود تأثیراتش را روى رشد روانى كودك و اعتماد به نفس وی بر جاى خواهد گذاشت.
آمارها درباره وجود این اختلال، یك آمار جهانى و حدود یك درصد است، یعنى از هر 100 كودك یك كودك به این اختلال مبتلاست.
|