مرکز خدمات تخصصی مشاوره آنلاین و روان درمانی صبا، مشهد، ایران

هنوز هم بر سر اینکه اولین بار کی و کجا اولین فیلم به نمایش درآمده، اختلاف نظرهایی وجود دارد. اما بسیاری تولد سینما را، ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ در کافه گراوند پاریس می‌دانند. روزی که برادران لومیر برای اولین بار، چند فیلم کوتاه را با دستگاهی که نامش سینماتوگراف بود، برای عموم به نمایش گذاشتند. دستگاهی که حتی پدرشان، به آن امید چندانی نداشت و فکر می‌کرد که مردم به زودی از آن خسته خواهند شد. حال که بیش از یک قرن از آن روز تاریخی می‌گذرد، با نگاهی به گستره و شکوه صنعت سینما، باری دیگر به تنهایی ابدی نوابغ_حتی در میان خانواده‌ی خود_پی می‌بریم. هم‌چون اغلب نوآوری‌ها، سینما هم در ابتدا با دیده‌ی شک و تردید و گاه تحقیر روبرو شد. اما طولی نکشید که سینما با استقبالی باور نکردنی روبرو شد. چیزیکه حتی شاید خود لومیرها هم انتظارش را نداشتند. به زودی، جنگ‌ها، بیماری‌های همه‌گیر و انقلاب‌ها همه جا را فرا گرفته بود. در میان این آشوب اما سینما، به محلی برای فرار از این آشوب و التیام رنج‌ها تبدیل شد. جایی که گویی-همه افراد با همه تفاوت‌هایشان-،چند ساعتی در روز، از جهان واقع، جدا شده و غرق در قصه‌های کاراکترها می‌شدند. با غم‌های آن‌ها می‌گریستند، به اشتباهات‌شان می‌خندیدند و با ترس‌هایشان، می‌ترسیدند. گاه به دل اعماق تاریخ رفته و گاه به آینده‌های دور سفر می‌کردند. پا به سرزمین‌هایی که هرگز در دنیای روزمره_امکان سفر به آن‌جا را نداشتند_می‌گذاشتند. جهان بیرون، سراسر ویرانی و خشونت و مرگ و ظلمت حاصل از حکومت‌های خودکامه بود و دنیای قصه‌ها/فیلم‌ها جهانی دیگر_واقعیتی دیگر_ و زیباتر را نوید می‌داد. جایی که برای ساعاتی در روز، امکان رهایی از زمان و مکان و فراروی از رنج‌های روزمره را فراهم می‌کرد.

اگرچه علم روان‌شناسی-که آن موقع خود علمی نوپا بود- دهه‌ها بعد به اهمیت التیام بخش سینما پرداخت، اما از همان سال‌ها نیز، پژوهش‌های پراکنده‌ای در این باره صورت گرفت. پژوهش‌های که به اهمیت "فیلم دیدن" و اثرات آن بر درمان شخصی و رشد فردی می‌پرداخت. در د‌هه‌های اخیر اما، پژوهش‌های گسترده‌ای در این زمینه صورت گرفته و کتاب‌های قابل‌توجهی در این باره به چاپ رسیده است. پژوهش‌هایی که اغلب بر اثر مثبت سینما بر التیام رنج‌ها و بهبود روابط و نیز مباحث آموزشی صحه می‌گذارند. حال بر آنیم تا به اجمال، به برخی از فواید فیلم دیدن و تحلیل آن بپردازیم؛

فیلم دیدن می‌تواند منجر به بروز و تخلیه‌ی عواطف فرد شود. مفهومی که در روان‌شناسی و روانکاوی از آن به عنوان "کاتارسیس" یاد می‌شود. شخصی را در نظر بگیرید که از افسردگی عمیقی رنج می‌برد و یا در ماتم عزیز از دست داده‌ای به سر می‌برد. دیدن فیلم‌ها می‌تواند به جریان افتادن حس‌های وی کمک کرده و گاهی با کمی اشک ریختن، اسباب تسلی وی را فراهم کند. عواطفی که مدت‌ها سرکوب،انکار و یا فریز (منجمد)شده بودند و فرد می‌تواند احساس رهایی را تجربه کند.
یکی از اساسی‌ترین رنج‌های بشر، احساس تنهایی در مواجهه با مسائل زندگی‌ است. به بیان دیگر، بسیاری از ما با این فکر که گویی مشکلات و مصائب، فقط برای ما رخ می‌دهند، رنج مضاعفی را متحمل می‌شویم. با مشاهده‌ی داستان کارکترهای گوناگون در فیلم‌ها و رمان‌ها کمی از این احساس غربت و تنهایی التیام می‌یابد و به زودی در خواهیم یافت که رنج‌هایی از قبیل حس تنهایی، فقدان، ناکامی، شکست و ... جهان شمول بوده و در همه زمان‌ها و مکان‌ها در افراد گوناگون، تجربه می‌شود.
مشاهده‌ی سرگذشت افراد در داستان‌ها وفیلم‌ها، می‌تواند افق‌ها و امکان‌های جدیدی را پیش روی‌مان گشوده و در یافتن راه حل‌های خلاقانه و سازنده‌تر در مواجهه با مسائل زندگی یاری رسان باشد. شخصیت‌های قصه‌ها از این حیث می‌توانند الهام بخش باشند.
فیلم‌ها می‌توانند در یادگیری مهارت‌هایی چون همدلی، تفکر نقاد، مهارت‌های ارتباطی، چگونگی رویارویی با مسائل گوناگون و ... موثر باشند. ما دیدن فیلم‌ها، به جهان‌هایی ورای منطق‌ی امن خود سفر کرده و با مسائلی روبرو می‌شویم که تا پیش از آن هرگز به ‌آن‌ها نیندیشیده بودیم.
امروزه در برخی از انستیتوها، مدارس، دانشگاه‌ها و ... از فیلم‌ها به عنوان ابزاری برای آموزش مفاهیم عمیق فلسفی و روان‌شناختی استفاده می‌کنند. از این حیث نیز، برای دانشجویان و علاقه‌مندان به روان‌شناسی و کاربست تئوری‌ها در عمل مفید واقع شود.
تحلیل و مشاهده‌ی جمعی فیلم، تمرین خوبی برای گفت‌وگو، تبادل نظر و نیز شرکت در جمع است. در برخی از پژوهش‌ها به اثر فیلم دیدن دو نفره توسط زوجین، بر بهبود و انسجام روابط‌شان اشاره شده است.
اما شاید یکی از کاربردی‌ترین فواید فیلم دیدن، این باشد که در بسیاری از اوقات، مراجعانی که برای خدمات روان‌شناسی به درمانگر مراجعه می‌کنند، از بازگویی برخی سوالات، ابهامات و یا گره‌های ذهنی در جلسه درمان ترس داشته و یا دچار حس شرم و خجالت شده وبرای بیان‌شان با مشکل روبرو هستند. بنابر تجربه شخصی نگارنده، بسیاری از اوقات، از طریق همزاد پنداری با کاراکترهای یک فیلم، به شکلی غیر مستقیم، بیان این مطالب در جلسات درمان، بسیار راحت تر از پرداخت مستقیم یک مساله یا گره ذهنی است. بنابراین، از این جهت، فیلم دیدن و کتاب خواندن، نه تنها به غنای تجربیات ما می‌افزاید که به حل و فصل و برون رفت از بن‌بست‌های درمان نیز کمک قابل توجهی می‌کند. البته نباید این نکته را از یاد برد که دیدن فیلم‌ها و خواندن کتاب‌ها به تنهایی درمان بخش نیست، بلکه به عنوان ابزاری تسهیل‌گر به پیش‌برد بهتر درمان کمک می‌کنند.