کودكانی كه اختلال نافرمانی مقابله‌ای دارند، غالباً در طول یك دوره‌ی حداقل 6 ماهه، منفی‌گرا ، دارای رفتار خصمانه، دمدمی مزاج و نسبت به مراجع قدرت نافرمان هستند. البته بدون نقض جدی هنجارهای اجتماعی یا حقوق دیگران.

آن‌ها از كوره درمی‌روند ، با بزرگسالان جدل می‌كنند، از پذیرفتن توافق‌ها و قوانین امتناع می‌كنند یا فعالانه نافرمانی می‌كنند، عمداً كارهای می‌كنند كه دیگران را آزار بدهند، خشمگین و زودرنج، مغرض وكینه‌جو و دارای رفتارهای ایزایی هستند که در مقایسه با سایر همسالان فراتر از حد انتظار است.

اگرچه نافرمانی كودكان مبتلا به ODDمعمولاً در ارتباط با بزرگسالان بروز می‌كند، این كودكان نسبت به همسالان خود نیز منفی‌گرا هستند و غالباً دیگران را مقصر نتایج رفتارشان می‌دانند؛ مخصوصاَ وقتی كه كودكان دیگر آن‌ها را طرد می‌كنند.

تظاهرات این اختلال بدون استثنا در خانه بروز می‌کند، ولی ممکن است در مدرسه و در مقابل سایر بزرگسالان یا افراد همسال ظاهر نشود. معمولاً این نشانه‌ها در برخورد با افرادی که کودک به خوبی با آن‌ها آشناست ظاهر می‌شود.

شیوع:

شیوع ODDحدود 2-16 درصد در دوران كودكی است.

این اختلال ممکن است از 3 سالگی آغاز شود ولی معمولاً از 8 سالگی آغاز می‌شود.

شیوع این اختلال قبل از سن بلوغ در پسران شایع‌تر است.

سبب شناسی:

در جریان رشد کودک، رفتار مقابله‌جویانه‌ی طبیعی در ارتباط با کسب خودمختاری و ایجاد هویت در کودکان مشاهده می‌شود که بین 18تا 24 ماهگی به اوج خود می‌رسد. حالت غیر طبیعی زمانی رخ می‌دهد که این حالت به صورت نابهنجاری تداوم یابد و صاحبان قدرت واکنش افراطی نشان دهند.

روش‌های نادرست فرزندپروری والدین از عوامل اصلی بروز این اختلال است. اگر والدین برای به کرسی نشاندن خواسته‌های خود از روش‌های افراطی استفاده کنند، کشمکش‌های پدید می‌آیند که زمینه را برای ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای فراهم می‌سازد.

در اواخر کودکی ضربات محیطی، بیماری یا ناتوانی مزمن نظیر عقب‌ماندگی ذهنی، ممکن است موجب بروز رفتار مقابله‌جویانه به عنوان دفاعی در مقابل درماندگی، اضطراب و فقدان عزت نفس گردد.

درگیری‌ها و کشمکش‌های والدین، سوء‌مصرف مواد و آسیب‌های روانی والدین نظیر اختلال شخصیت ضد اجتماعی در خانواده‌های این کودکان بیشتر از جمعیت کلی است.

ملاک‌های تشخیصی DSM-IVبرای اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه

 .A الگوی رفتارمنفی‌گرایانه، خصمانه و نافرمان حداقل به طول 6 ماه، كه ضمن آن حداقل چهار تا از خصوصیات زیر وجود داشته است:

- از كوره در می‌رود.

- با بزرگسالان بحث وجدل می‌كند.

- فعالانه نسبت به درخواست‌ها و مقررات بزرگسالان نافرمانی یا عدم پذیرش نشان می‌دهد.

- به‌طور عمد كارهایی می‌كند كه موجب آزار دیگران می‌شود.

- برای رفتارها و اشتباهات خود دیگران را سرزنش می‌كند.

- حساس است و از دست دیگران زود ناراحت می‌شود.

- عصبانی و آزرده است.

- کینه‌توز و انتقامجو است.

تذکر: ملاك زمانی مصداق دارد كه آن رفتار به دفعات در فرد دیده شود نه این‌كه معمولاً در كودكان همسن و سال و مرحله‌ی رشدی مشابه دیده شود.

.Bآشفتگی در رفتار، تخریب قابل ملاحظه بالینی در عملكرد اجتماعی، تحصیلی، یا شغلی ایجاد می‌كند.

.Cملاك‌های اختلال سلوك وجود ندارد؛ اگر سن بیمار 18 سال یا بیشتر است ملاك‌های اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود ندارد.

D. این اختلال منحصرا در طی یک دوره اختلال روان‌پریشی یا اختلال خلقی ظاهر نمی‌شود.

درمان

- مداخلات خانواگی؛ با استفاده از آموزش مستقیم والدین در زمینه مهارت‌های اداره‌یکودک و شیوه‌های صحیح فرزندپروری.

- روان‌درمانی انفرادی کودک؛ تمرین پاسخ‌های انطباقی در موقعیتی که با یک بزرگسال قرار دارد.