یکی دیگر از انواع حافظه، حافظه‌ی كوتاه‌مدت است.

حافظه‌ی كوتاه‌مدت را مي‌توان حافظه‌ی هوشيار آدمي دانست؛ زيرا ما از تمامي محتواي آن آگاه هستيم و هر يك از اطلاعات موجود در آن را مي‌توانيم به ‌سادگي به‌ ياد آوريم و بر اساس آن پاسخ دهيم.

حافظه‌ی كوتاه‌مدت را گاه (حافظه‌ی فعال working memory) نيز مي‌نامند؛ زيرا اين حافظه با اطلاعاتي كه در ذهن به ‌طور فعال وجود دارند و در حال فعاليت باري انتقال به حافظه‌ی درازمدت هستند سر و كار دارد.

اطلاعات موجود در حافظه‌ی بلندمدت برای تبدیل به پاسخ باید حتماً از حافظه‌ی کوتاه مدت عبور کنند و این، رابطه‌ی حافظه‌ی کوتاه مدت و حافظه‌ی بلند مدت است.

همچنین چون حافظه‌ی کوتاه مدت با اطلاعاتی که در ذهن به طور فعال وجود دارند و در حال فعالیت برای انتقال به حافظه‌ی بلند مدت هستند سروکار دارد، به آن حافظه‌ی فعال نیز می‌گویند.

این حافظه بيشتر به‌ صورت يك تدبير ذهني براي رفع نيازهاي آني عمل مي‌كند و مهم‌ترین فايده‌اش اين است كه به ما امكان مي‌دهد تا اطلاعات را براي مدتي كه لازم داريم در ذهن نگه داريم. (مثلاً درك معني دسته‌اي از كلمات، حل مسائل و تصميم‌گيري). فراموش شدن سريع اطلاعات از حافظه‌ی كوتاه‌مدت بسيار مفيد است. بدون اين فراموشي، ذهن با انبوهي از اطلاعات غيرضروري انباشته مي‌شد.

اطلاعات در صورتی که مورد توجه قرار گیرند وارد حافظه‌ی کوتاه مدت می‌شوند و به این حافظه رمزگردانی می‌شوند. یعنی به صورت الگوهای تصویری، صوتی و معنایی درمی‌آیند. مهم‌ترین فایده‌ی حافظه‌ی کوتاه مدت این است که با وجود آن می‌توانیم اطلاعات را فقط برای مدت زمانی که نیاز داریم در ذهن حفظ کنیم.

در هر لحظه اطلاعات زیادی وارد حافظه‌ی کوتاه مدت و اطلاعات زیادی از آن خارج می‌شوند، در این صورت فراموش شدن اطلاعات از حافظه‌ی کوتاه مدت مفید است؛ چون بدون این فراموشی، ذهن با انبوهی از اطلاعات غیر ضروری انباشته می‌شد و ما به تمام اطلاعاتی که وارد حافظه‌ی کوتاه مدت می‌شوند نیاز نداریم.

گنجایش حافظه‌ی کوتاه مدت، 2-7 و 2+7 یعنی 5 یا 9 ماده‌ی اطلاعاتی است.پژوهشگران يادگيري گنجايش اين حافظه را براي بزرگسالان 2+7 ماده اطلاعاتي برآورد كرده‌اند. بنابراين مي‌توانيم يك شماره تلفن 7 رقمي را بعد از نگاه كردن در دفتر تلفن و تا رسيدن به تلفن و رفتن آن در حافظه نگه داريم اما اگر قرار باشد در شماره تلفن 7 رقمي را با هم حفظ كنيم اين كار از عهده‌ی حافظه ما برنخواهد آمد. زيرا دو شماره تلفن 7 رقمي برابر است با 14 ماده اطلاعتي كه فراتر از گنجايش حافظه‌ی كوتاه‌مدت ماست.

هر چند كه گنجايش حافظه‌ی كوتاه‌مدت به 2+7 ماده محدود مي‌شود با اين حال مي‌توان به كمك سازمان دادن مطالب يا تدبيري كه تقطيع نام دارد ظرفيت اين حافظه را افزايش داد.

تقطيع عبارت است از دسته‌بندي اطلاعات به واحدها يا قطعه‌هاي كمتر. يك قطعه شامل گروهي ازماده‌هاي اطلاعاتي به هم مرتبط است. اري اين منظور بايد با توجه به آنچه كه قبلاً آموخته و به حافظه‌ی درازمدت سپرده‌ايم اطلاعات زيادي را كه فراتر از حد گنجايش حافظه‌ی كوتاه‌مدت ما هستند دسته‌بندي كرده و به ياد بسپاريم.

مثال: اگر بخواهيم اين حروف را: ام ش را د ه‍ گ ن ا د خ، چند ثانيه پس از ديدن آن‌ها از حفظ بگوييم، قادر به انجم اين كار نخواهيم بود. زيرا تعداد آن‌ها 12 حرف و بيش از گنجايش حافظه‌ی كوتاه‌مدت است. اما اگر با استفاده از اطلاعات موجود در حافظه‌ی درازمدت به ياد بياوريم كه اين حروف به طور معكوس سه كلمه خدا نگهدار شما (سه قطعه) را شامل مي‌شود آنگاه به‌راحتي مي‌توانيم آن‌ها را حفظ و تكرار نماييم).

پس بايد گنجايش حافظه‌ی كوتاه‌مدت را به جاي 2-+7 ماده، 2-+7 قطعه بدانيم.

بر خلاف حافظه‌ی حسي كه در آن اطلاعات دقيقاً مطابق با محرك‌هاي حسي ذخيره مي‌شوند، در حافظه‌ی كوتاه‌مدت، اطلاعات به‌صورت رفر درمي‌آيند. (رفرگرداني مي‌شوند). این اطلاعات عمدتاً به شكل صوتي يا شنيداري رفرگرداني مي‌شوند، اما اين حافظه از رفرهاي ديگري چون رفرهاي ديداري و معنايي نيز استفاده مي‌كند. رفر شنيداري وابسته به صدا يا تلفظ محرك است. رفر ديداري مبتني بر نوعي تصوير ذهني از محرك است و رفر معنايي متكي بر معني محرك (مثلاً نوعي تداعي ميان آن محرك با محرك‌هاي ديگر) است.

علاوه بر این‌ها، رفرهاي مربوط به ساير حواس مانند لامسه و بويايي نيز در حافظه‌ی كوتاه‌مدت ذخيره مي‌شوند. مثلاً بوي شير ترشيده تا چند ثانيه پس از تجربه كردن آن در ياد ما مي‌ماند.الگوی تصویری مربوط به تصویر ذهنی محرک، الگوی صوتی مربوط به صدا و تلفظ محرک و الگوی معنایی مربوط به معنی محرک است. البته رمزهای مربوط به دیگر حواس هم در حافظه‌ی کوتاه مدت قرار دارند؛ مثل لامسه و بویایی.

اطلاعات وارد شده در حافظه‌ی كوتاه‌مدت براي حداكثر 30 ثانيه باقي مي‌مانند و پس از آن فراموش مي‌شوند(حذف مي‌شوند).

اگر بخواهيم اطلاعات موجود در اين حافظه را براي مدت زمان بيشتري نگه داريم بايد از راهبرد تكرار يا مرور ذهني (veheavsal)كمك بگيريم. تا زماني كه اطلاعات تكرار يا مرور مي‌شوند در حافظه‌ی كوتاه‌مدت باقي مي‌مانند.

تكرار يا مرور براي اطلاعاتي مفيد است كه مي‌خواهيم آن‌ها را مورد استفاده قرار دهيم و بعد فراموش‌شان كنيم؛ مانند شماره تلفني كه نياز به حفظ كردن آن نداريم اما از زماني كه آن ‌را مي‌بينيم يا مي‌شنويم تا زماني كه آن‌ را مي‌گيريم بايد در حافظه‌ی ما باقي بماند.

براي مطالبي كه قصد يادگيري آن‌ها را داريم علاوه بر تكرار و مرور ذهني لازم است آن‌ها را با مطالبي كه قبلاً آموخته و در حافظه‌ی درازمدت ذخيره كرده‌ايم تداعي نماييم (در اين حالت مرور ذهني به اين سبب انجام مي‌شود كه بتوانيم ارتباط لازم را بين مطالب جديد و قديم ايجاد كنيم). 

تکرار و مرور ذهنی به ما این امکان را می‌دهد که اطلاعات وارد شده به حافظه‌ی کوتاه مدت را برای مدت بیشتری حفظ کنیم. البته این راهبرد (تکرار) صرفا" برای مطالبی مفید است که می‌خواهیم آن‌ها را در همان لحظه استفاده و سپس فراموش کنیم. اگر قصد یادگیری داشته باشیم علاوه بر تکرار و مرور ذهنی باید مطلب جدید را با سایر اطلاعات ذخیره شده در حافظه‌ی دراز مدت تداعی کنیم. دراین حالت مرور ذهنی فقط برای برقراری ارتباط بین مطالب جدید و قدیمی است.

اطلاعات واردشده به حافظه ی کوتاه مدت مربوط به دو منبع است:

1) حافظه‌ی حسی

2) حافظه‌ی بلند مدت

غالباً اطلاعات به طور همزمان از این دو منبع وارد حافظه‌ی کوتاه مدت می‌شود. 

به عنوان مثال برای دیدن یک پرنده، حافظه‌ی حسی تصویر ذهنی پرنده را به حافظه‌ی کوتاه مدت می‌فرستد و در همین حال فرد به دنبال اطلاعات مربوط به پرنده در حافظه‌ی بلندمدت می‌گردد تا آن پرنده را شناسایی کند. در این میان ممکن است اطلاعات دیگری مانند تجارب ما در رابطه با آن پرنده به ذهن (حافظه‌ی کوتاه مدت) بیایند و هوشیار و آگاهانه شوند.

علت فراموشی اطلاعات از حافظه‌ی کوتاه مدت:

1) پدیده‌ی جانشینی: گنجایش حافظه‌ی کوتاه مدت کم است و به سرعت پر می‌شود. حال برای وارد شدن اطلاعات جدید، اطلاعات قبلی حذف می‌شوند و بدین صورت این امکان فراهم می‌شود.

2) فرآیند ردیاد یا رد حافظه: در این فرآیند اطلاعات به مرور زمان و با عدم تکرار از یاد می‌روند.