|
«موضوعات اساسي رشد»
1- رشد پيوسته است يا ناپيوسته؟
(پيوسته يعني تغييرات تدريجي
ناپيوسته يعني مرحله‌اي بودن، تغييرات ناگهاني)
2- طبيعت مهم‌تر است يا تربيت؟ ژنتيك (غير اكتسابي و غير قابل تغيير)، تربيت (اكتسابي، محيطي و قابل تغيير)
3- يك دوره رشد يا چند دوره‌ی رشد وجود دارد؟
يك دوره‌ی رشد همگاني (جهاني)
چند دوره‌ی رشد (منحصر به فرد، موقعيتي)
«چشم انداز عمر: ديدگاهي متعادل»
- رشد به‌صورت مادام العمر: هيچ دوره‌ی سني برتري ندارد.
- رشد به صورت چند بعدي و چند جهتي: رشد در تمام دروه‌ها به‌صورت پيشرفت و افول جلوه‌گر مي‌شود. علاوه بر آن تغيير در يك زمينه‌ی واحد رشد هم چندن بعدي است.
- رشد به‌صورت كاملاً شكل‌پذير (انعطاف‌پذير: تواناي مستمر و دگرگوني در طول عمر)
- رشد به‌صورت چند موقعيتي: مسيرهاي تغيير گوناگون است.
1-تأثيرات مربوط به من
2- تأثيرات مربوط به تاريخ
3- تأثيرات غير هنجاري.
«مباني زيستي و محيطي»
«مبناي ژنتيكي»
تيپ ظاهري يا ويژگي‌هاي هر فرد كه به طور مستقيماً قابلیت مشاهده شدن دارد، حاصل تيپ ارثي و محيط است. كروموزم‌ها، حاوی موهبت ارثي ما هستند. روي آن‌ها ژن‌ها قرار دارند يعنی قسمت‌هايي از DNAكه ما را انسان مي‌سازد و بر رشد ويژگي‌هاي ما تأثير دارند.
بعد از این‌که اسپرم و تخمك با هم تركيب شدند، تخمك بارور، به‌صورت انسان پيچيده‌اي رشد مي‌كند. اگر اسپرم ناقل كروموزوم xباشد فرزند دختر و اگر حاوي yباشد فرزندپسر خواهد بود.
«الگوهاي وراثتي ژنتيكي»
وراثت بارز –نهفته:
بارز: ژني است كه بر ويژگي‌هاي كودك تأثير مي‌گذارد.
نهفته: ژني است كه هيچ تأثيري ندارد.
بيماري‌هايي هستند كه حاصل ژن‌هاي نهفته هستند: اختلال فنيل كتونوري يا pku:
اين افراد فاقد آنزيمي هستند كه فنيل آلانين را به فرآورده‌ی ضروري بدن (يتروسين) تبديل مي‌كند. بدون اين آنزيم فنيل آلانين در بدن نوزاد جمع مي‌شود و به دستگاه عصبي مركزي آسيب مي‌رساند. كودكان ظرف مدت يك سال كاملاً عقب مانده مي‌شوند.
با شروع رژيم خاصي كودكان تحت درمان قرار مي‌گيرند ولي اين كودكان باهوش متوسط به زندگي‌شان ادامه مي‌دهند. مقداري نارسايي شناختي و حركتي در آن‌ها ديده مي‌شود.
«نابهنجاري كروموزومي»
اين ناهنجاري‌ها مربوط به كروموزم‌هاي غيرجنسي و جنسي هستند.
سندرم داون (منگوليسم) شايع‌ترين اختلال كروموزومي
عواقب رفتاري: عقب ماندگي ذهني، مشكلات گويايي، واژگان محدود، رشد حركتي.
ویژگي‌هاي جسماني: هيكل كوتاه و خپل –چشمان بادامي –كف دست‌هاي با چين و چروك غيرعادي، صورت پهن، زبان برآمده
سن بالاي مادر، مواد ژنتيكي اضافي از پدر و جهش ژني از دلايل ابتلاست.
ناهنجاري‌هاي كروموزمي جنسي:
به ندرت تا نوجواني شناخته مي‌شوند. نارسايي هوشي ندارند.
شايع‌ترين: وجود يك كروموزوم اضافي (xيا y) يا فقدان يك كروموزوم xدر زنان
«بسترهاي محيطي براي رشد»
محيط اطراف ما مانند وراثت ژنتيكي، زمنيه را براي رشد آماده مي‌سازد.
خانواده: هچ بستري ازنظر قدرت تأثير با خانواده برابري نمي‌كند.
كودك در خانواده زبان، مهارت‌ه و ارزش‌هاي اجتماعي و اخلاقي را مي‌آموزد.
پيوندهاي صميمي و خشنود كننده، سالمت جسماني و رواني را در سرتاسر دوران رشد پيش‌بيني مي‌كنند. در مقابل انزوا از خانواده و يا بيگانگي با آن، اغلب سبب مشكلات رشد مي‌شود.
«تأثيرات مستقيم»
پژوهش اثبات كرده‌اند كه وقتي درخانواده درخواست‌هاي والدیني همراه با گرمي و محبت است كودكان گرايش به همكاري دارند و همچنين زماني كه كودكان مشتاقانه همكاري مي‌كنند، والدين آن‌ها درآينده صميمي و مهربان خواهند بود.
در مقابل والدين با خصومت ارتباط برقرار مي‌كنند معمولاً فرزندان امتناع و سركشي مي‌كنند و اين باعث استرس والدين و استفاده‌ی آن‌ها از تنبيه مي‌شود كه خود منجر به سركشي بيشتر كودكان مي‌شود.
تأثيرات غير مستقيم
تأثيرات روابط خانوادگي بر رشد زماني پيچيده‌تر مي‌شودكه روابط دو نفر در خانواده تحت تأثير افراد ديگري قرار داشته باشند كه در صحنه حضور دارند. اين تأثيرات غير مستقيم را اثر شخص ثالث مي‌گويند. اشخاص ثالث مي‌توانند در رشد، تأثيرگذار باشند. براي مثال پدران و مادران و رابطه‌ی زناشويي آن‌ها بر رابطه‌ی فرزندان‌شان و رابطه‌ی فرزندان بر رابطه‌ی والدين و همچنين روابط پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بر خانواده، تأثير مي‌گذارد كه اين تأثيرات مي‌توانند مفيد و يا زيان‌بار باشند.
«موقعيت اجتماعي و اقتصادي و عملكرد خانواده»
تحصيلات، اعتبار شغلي و مهارتي، درآمد، شاخصي از مقام اجتماعي و اقتصادي خانواده است. افرادي كه از سطح اجتماعي و شغلي و مهارتي پايين‌تري برخوردارند، ويژگي‌هايي مانند اطاعت، نظم و ترتيب و پاكيزگي بيشتر را براي فرزندان‌شان آرزو و تأكيد دارند، در حالي كه والديني كه از موقعيت اجتماعي بالاتري برخوردارند، بر صفات رواني مانند كنجکاوي، خشنودي، خودگرداني كودكان خود تأكيد دارند.
والدین دسته‌ی اول از انتقاد و تنبیه بدني استفاده مي‌كنند و به اموري مانند مشاركت نكردن در پدري كردن اهميت مي‌دهند در حالي كه والدين دسته دوم از تحسين كاملي، ترغيب استفاده كرده، به كودكان آزادي مي‌دهند و آن‌ها را در امور خانه شركت مي‌دهند.
«تأثير فقر»
زماني كه خانواده‌ها با فقر گريبان‌گير هستند، رشد به‌طور جدي تهديد مي‌شود.
وضعيت این كودكان نگران كننده است؛ زيرا عواقب آن بر سلامت جسمي و رواني و پيشرفت تحصيلي ويران‌كننده است.
استرس‌هاي دائمي پرداخت صورت‌حساب‌ها، خراب شدن اتوميل، فقدان هزينه‌ی بهزيستي، تندخويی، مسكن نامناسب، محله‌هاي خطرناك و ... . همجنین علاوه بر فقر، بي‌خانماني نیز كودكان را تهديد مي‌كند. اين كودكان علاوه بر مشكلات سلامت در تأخير رشد، مبتلا به استرس عاطفي شديد نيز هستند.
عامل مشترك در بين تمام افراد بي‌خانمان، فقدان روابط حمايت‌كننده با خويشاوندان و دوستان است.
«فراسوي خانواده»
«محله‌ها، شهرستان‌ها و شهرها»
امكانات محله‌ها در رشد كوكان نقش دارد.
محيط‌هاي كوچك، شرايط امن وصميمي را فراهم مي‌كند. اين امر هم بر رشد كودكان و هم بزرگسالان تأثيرگذار است.
«بستر فرهنگي»
فرهنگ‌ها، تعامل خانوادگي و موقعيت‌هاي اجتماعي فراتر از خانه بر تمام جنبه‌هاي زندگي روزمره تأثير مي‌گذارد.
خرده‌فرهنگ‌هايي وجود دارند كه با فرهنگ بزرگ‌تر فرق مي‌كنند.
در جواب سؤال‌هايي مانند: چه كس مسئول بزرگ كردن بچه‌هاست؟ روش‌هاي پرورش فرزند چه هستند؟
سياست‌هاي دولتي و رشد در طول عمر
زماني كه مشكلات اجتماعي گسترش مي‌يابند، دولت بايد سياست‌هايي را اتخاذ كند كه وضعيت را بهبود دهد و اگر به بعضي مسائل اهميت ندهد، اوضاع بحراني پيش خواهد آمد.
فقر، بي‌خانماني، كودكان خياباني، زنان فراري، اعتياد، ترك تحصيل و ... مسائلی اجتماعي هستند كه به‌طور مستقيم و غير مستقيم در رشد تأثير گذارند و دولت بايد در اين زمينه‌ها، سياست‌هايي را پيش گيرد كه اوضاع را بهبود بخشد.
رابطه‌ی وراثت و محيط
افرادي كه در يك خانواده متولد مي‌شوند يعني ژنتيك و محيط مشتكري دارند، اغلب با هم تفاوت دارند. گاهي تمام شرايط محيطي براي فردي مهياست ولي عملكرد او ضعيف است و زماني ديگر فردي شرايط نامطلوب دارد ولي عملكرد خوبي دارد. بعضي دانشمندان بر تأثير محيط و بعضي ديگر به ژنتيك معتقدند.
آن‌هايي كه بر ژنتيك پافشاري مي‌كنند رفتار را امري ثابت و بدون تغيير مي‌دانند كه در طول عمر ثابت مي‌ماند. اگر هم محيط نقشي داشته باشد، معمولاً به تجربيات اوليه برمي‌گردد كه الگوهاي رفتاري مادام‌العمر به‌وجود مي‌آورد و هيچ رويداد جدي و مثبتي نمي‌تواند بر رويداد منفي چند سال اول زندگي غلبه كند.
كساني هم كه به تأثير محيط و تربيت معتقدند ديدگاه خوشبينانه‌تري دارند و رفتار را انعطاف‌پذير مي‌دانند و امكان تغيير ما عوض شدن شرايط را بديهي مي‌دانند.
نظريات جديد وراثت و محيط را در تعامل با هم مي‌دانند. هيچ كس نمي‌تواند بدون در نظر گرفتن تربيت و محيط از ژنتيك دم بزند و بدون در نظر گرفتن ژنتيك از محيط.
روانشناسی رشد، جلد2
|
استفاده از مطالب با ذکر منبع مجاز است.
