مشاوره چیست؟

همه‌ی ما معمولاً در معرض مشکلات و مسائلی قرار می‌گیریم که به دلیل محدود بودن دانش و تجربیاتمان به همفکری با دیگران نیاز پیدا می‌کنیم. می‌دانید که حتی با ثبات‌ترین افراد نیز گاهی از بحران‌های عاطفی مصون نیستند. تحولات و تغییراتی که در زندگی رخ می‌دهد، مانند قبولی در دانشگاه، ازدواج، دور شدن از خانواده و دوستان، بیماری و از دست دادن آن‌هایی که دوستشان داریم، گاهی ما را دچار اضطراب، تردید، نگرانی، تعارض و حتی بحران می‌سازد.

مشاوره یک فرآیند رشدی است که از ارتباط بین دو نفر تشکیل می‌شود و طی آن یک شخص (مشاور) به شخص دیگر (مراجع) برای شناخت خود، مشخص کردن اهداف، تصمیم‌گیری مناسب و حل و فصل مشکلات و مسائل فردی، اجتماعی و تحصیلی کمک می‌کند.

تعریف مشاوره
یكی از جدیدترین تعاریف مشاوره عبارتی است كه در سال 1965 توسط كرومبولتز بیان شده است. او می‌گوید: مشاوره از تمامی فعالیت‌های اخلاقی تشكیل یافته است كه در آن مشاور متعهد، تلاش می‌كند تا به مراجع كمك كند تا به آن دسته از رفتارهایی بپردازد كه بتواند به حل مشكلات و مسائل او منجر شوند.
اما جامع‌ترین تعریف مشاوره توسط بوركس و استفلر بیان شده است. به گونه‌ای كه تقریباً به همه‌ی جنبه‌های كار یك مشاور در فرآیند مشاوره اشاره کرده‌اند: «مشاوره به رابطه‌ی حرفه‌ای بین یك مشاور آموزش‌دیده و مراجع دلالت دارد. این رابطه معمولاً میان دو نفر است. اگر چه بعضی مواقع مشاوره با بیش از دو نفر صورت می‌گیرد. این رابطه برای كمك كردن به مراجعان جهت درك و روشن كردن نظرات آنان در مورد محیط زندگی خود و یاد دادن راه رسیدن به اهداف انتخاب شده فردی از طریق انتخاب راه‌های سنجیده و با معنای فردی و حل مشكلات هیجانی و میان‌فردی برگزار می‌شود.»

مشاور کیست؟
مشاور فرد متخصصی است که با علاقه به دل‌مشغولی‌های ما گوش داده و به ما کمک می‌کند تا درک بهتری از آن‌ها داشته باشیم و بتوانیم به راحتی و کارآمدی بیشتری با مشکلاتمان مواجه شویم.

خصوصیات مشاوران

خصوصیاتی که مشاورین را بدین وسیله متمایز و مشخص می‌سازد، موضوع تحقیق بسیاری از دانشمندان بوده است. این گونه تحقیقات از موقعی که مطالعه‌ی نقش و وظیفه‌ی مشاور در سال 1960 به وسیله‌ی اتحادیه امریکایی کارکنان راهنمایی آغاز شد، گسترش یافته است. در سال 1951، ماورر نوشت که رشد شخصی یا پختگی، مهم‌ترین خصوصیت مشاوران است، اما روش صحیحی برای ارزیابی آن وجود ندارد. هامرین و پولسون، مطالعه‌ای را برای این مسأله به تحقیق گذاشتند که در آن 91 مشاور، خصوصیاتی را که به نظرشان عمل مشاوره را تسهیل می‌کرد، بیان نمودند. این خصوصیات به ترتیب فراوانی پاسخ‌ها به شرح زیر به دست آمده است:

1. فهم یا میزان درک مشاور

2.زمینه‌ی همدردی در جریان مشاوره

3.ثبات و پایداری

4.حوصله و بردباری

5. پاکی و صداقت

6..صمیمیت

7.حضور ذهن

8.انصاف

9.سعه‌ی صدر

10. آرامش

11.داشتن فکری باز

12.هوش

13.تعادل اجتماعی

14.ابتکار و خلاقیت 

این‌ها خصوصیاتی بودند که در مطالعه و تحقیق هامرین و پولسون به ترتیب اولویت، توسط مشاوران شرکت کننده در تحقیق (به تفکیک) خاطر نشان شده بودند. اما اتحادیه‌ی تعلیم و تربیت و سرپرستی مشاوران، شش خصوصیت ذیل را برای مشاوران قلمداد کرده و لازم می‌داند: 

1. اعتقاد با هر فرد

2. تعهد در برابر ارزش‌های انسانی

3. آگاهی از دنیا

4. داشتن فکری باز

5 . شناخت خود

6. تعهد حرفه‌ای 

مشاوران چگونه می‌توانند به ما کمک کنند؟

نقش یک مشاور یا روانشناس این است که به ما کمک کند تا چگونه به حل مسایل خود بپردازیم. مشاوران با استفاده از تخصص و آموزش‌هایی که دیده‌اند، به ما کمک می‌کنند تا نقاط ضعف و قدرت خود را بهتر بشناسیم. آن‌ها می‌توانند موقعیت‌ها را تفکیک کنند و به ما در اتخاذ تصمیم‌های مناسب کمک کنند.  از همه مهم‌تر آن‌که یک روانشناس یا مشاور می‌تواند احساسات ما را نیز درک کند.

اهداف مشاوره چیست؟

ـ آسان کردن تغییرات رفتاری

ـ افزایش توانایی فرد در ایجاد و حفظ رابطه با دیگران

ـ کمک به بالا بردن اثربخشی و توانایی سازگاری

ـ بهبود فرآیند تصمیم‌گیری

ـ تسهیل شکوفایی استعداد‌های بالقوه

در چه مواردی باید برای مشاوره مراجعه کرد؟

* مسائل فردی و شخصیتی

*روان‌درمانی

*ازدواج

*زوج‌درمانی، مسائل خانوادگی و روابط زناشویی

*تربیت فرزند

*موضوعات تحصیلی و درسی

*مسائل شغلی و سازمانی

* و…

اما مشاوره‌ی تحصیلی چیست؟

این نوع از مشاوره اختصاص به دانش‌آموزان مدارس و دانشجویان دارد که برای کمک و راهنمایی آن‌ها در زمینه‌‌های گوناگونی مانند برنامه‌ریزی درسی و تحصیلی، امتحان و مسائل مربوط به آن، افت تحصیلی و علل آن، روش‌های بهسازی حافظه، تمرکز و مطالعه،مدیریت زمان، خلاقیت و هوش، انتخاب رشته‌ی تحصیلی در دوره‌ی دبیرستان، انتخاب رشته‌ی تحصیلی دانشگاهی، اطلاع از مقررات و شرایط و قوانین مدرسه یا دانشگاه و یا هر مشکلی که ممکن است در تحصیل پیش بیاید فعالیت می‌کند و رفع این نوع مشکلات به عهده‌ی مشاوران تحصیلی است.

در کتاب برنامه‌ریزی تحصیلی و شغلی که کتاب درسی انتخابی سال اول دوره‌ی آموزش فنی و حرفه‌ای است، درباره‌ی مشاوره تحصیلی آمده ‌است:

در ارائه‌ی خدمات مشاوره‌ای، که خود نوعی آموزش و بخشی از خدمات راهنمایی است؛ مشاوران می‌کوشند تا با ایجاد رابطه‌ای صمیمانه و دو جانبه به دانش‌آموزان در بررسی مشکلاتشان از جوانب و دیدگاه‌های مختلف کمک کنند، تا ضمن یادگیری فرآیند مشکل‌گشایی، بتوانند با بینشی وسیع و همه‌جانبه به مسائل نگریسته، موفق به اخذ تصمیمات مناسب گردند. در ارائه‌ی خدمات راهنمایی و مشاوره، یک مشاور برای هیچ دانش‌آموزی تصمیم نمی‌گیرد و یا به او القای نظر نمی‌کند. تصمیم‌گیری اختیار و انتخاب و مسئولیت تام خود مراجع(دانش‌آموز) است. یک مشاور فقط می‌کوشد مسأله‌ی انتخاب و تصمیم‌گیری را که کاری بسیار دشوار و گاهی دردناک است، برای وی آسان سازد. در حقیقت یک مشاور در حل مشکل، فقط می‌تواند با همدلی و همفکری به بررسی راه‌حل‌ها بپردازد. او هرگز به جای شما فکر نمی‌کند و تصمیم نمی‌گیرد. تصمیم‌گیری مسئولیت فردی دانش آموز است. مشاوره، فکر کردن با مراجع است نه برای مراجع.

مشاوره‌ی تحصیلی در زمینه‌ی انتخاب رشته و راهنمایی شغلی

در این زمینه مشاور به دانش‌آموز کمک می‌کند تا با اطلاع از ویژگی‌ها و شرایط خود، رشته‌ها و شرایط جامعه تصمیم مناسبی در مورد انتخاب رشته‌ی تحصیلی‌اش اتخاذ کند. چنین فرآیندی چه در سال اول دبیرستان و برای انتخاب رشته‌ی تحصیلی دوره‌ی متوسط و چه برای انتخاب رشته‌ی دانشگاهی تفاوت چندانی نمی‌کند. آشنایی مشاور با ویژگی‌ها و مقررات موجود مربوط به هر دوره (متوسط یا دانشگاهی) بسیار حائز اهمیت است. مشاور تلاش می‌کند علاوه بر این‌که مراجع را از جنبه‌های مختلف هوشی، استعداد و علایق شناسایی کند، این شناخت را با شناخت‌های خود دانش‌آموز در هم ‌آمیزد و با در نظر گرفتن مقررات بیرونی و شرایط ویژه‌ی جامعه اقدام به تصمیم‌گیری کند.

ویژگی‌های خود دانش‌آموز که باید شناسایی شوند عبارتند از: میزان بهره‌ی هوشی، نمرات تحصیلی او، تعیین نقاط قوت و ضعف او در دروس مختلف، بررسی علایق و استعدادهای او در زمینه‌ی رشته‌ها و مشاغل. برای این کار گاهی مشاور از آزمون‌هایی چون تست هوش، آزمون رغبت سنج و آزمون‌های سنجش استعداد کمک می‌گیرد. از سوی دیگر باید دانش‌آموز شناخت کاملی نیز از خود رشته‌ی تحصیلی به دست آورد. این‌که چه دروسی در آن مطالعه می‌شوند، آینده‌ی شغلی آن چیست؟ و....

مشاوره‌ی تحصیلی در زمینه‌ی بررسی افت تحصیلی

برخی از دانش‌آموزان ممکن است دچار افت تحصیلی شوند. برخی از این دانش‌آموزان خود به مشاوره‌ی تحصیلی مراجع می‌کنند و برخی توسط مسئولین مدرسه به مشاور مدرسه معرفی می‌شوند. در هر حال مشاور تحصیلی به بررسی عمل مختلف افت تحصیلی می‌پردازد. برای بررسی احتمال وجود عمل خانوادگی از خود دانش‌آموز و خانواده او کمک می‌گیرد. عوامل مدرسه را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد و همچنین به بررسی سلامت جسمی‌و روانی دانش‌آموز می‌پردازد.

شناخت و پیدا کردن علت افت تحصیلی در گام اول قرار دارد. بعد از پیدا کردن علت، مشاور به کمک دانش‌آموز و در صورت لزوم خانواده او و مسئولین مدرسه به رفع آن علت اقدام می‌کنند. یا این‌که راهنمایی‌هایی به دانش‌آموزان برای رفع علت ارائه می‌شود و پیشرفت او مورد پیگیری قرار می‌گیرد. این راهنمایی شامل شیوه‌ی افزایش انگیزش دانش‌آموز، آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه، آموزش شیوه‌های مواجهه با تغییرات اساسی و ... خواهد بود.

مشاوره‌ی تحصیلی در زمینه‌ی مطالعه و حافظه

برخی از دانش‌آموزان با وجود این‌که افت تحصیلی نشان نمی‌دهند، اما ممکن است نیاز به آموزش شیوه‌های صحیح مطالعه و روش‌های بهسازی حافظه داشته باشند. آموزش چنین روش‌هایی می‌تواند به جلوگیری از اتلاف وقت دانش‌آموز و بالا بردن بهره‌وری او کمک کند. برنامه‌ریزی برای مطالعه، رعایت اصول یادگیری در برنامه‌ریزی برای مطالعه، رعایت ویژگی‌های حافظه‌های مختلف می‌تواند به دانش‌آموز کمک کند تا روش مطالعه صحیحی داشته باشد و نتیجه‌ی بهتری به دست آورند.

مشاوره‌ی تحصیلی در زمینه‌ی کاهش اضطراب امتحان

اغلب افراد در جلسه‌ی امتحان و یا قبل از آن درجاتی از اضطراب را دارند. داشتن مقداری اضطراب در شرایط امتحانی کاملاً طبیعی و گاهی حتی ضروری است؛ چون موجب بالا نگه داشته شدن سطح انگیختگی فرد شده و عملکرد او را بهبود می‌بخشد. اما در صورتی که میزان این اضطراب از حد طبیعی بالا برود، باعث مختل شدن عملکرد فرد خواهد شد. بنابراین مشاور تحصیلی تلاش می‌کند تا با آموزش شیوه‌ی صحیح مطالعه، بالا بردن کارآیی حافظه و استفاده‌ی بهینه از زمان، دانش‌آموز نسبت به خود اطمینان و یقین پیدا کند.

به عبارتی تلاش می‌کند اعتماد به نفس او را بالا ببرد تا از پیدا شدن افکاری که باعث اضطراب در او می‌شوند جلوگیری کند. چنین دانش‌آموزانی افکاری از این قبیل دارند. نمره‌ی کمی‌خواهم گرفت، خوب نخوانده‌ام، همیشه شکست می‌خورم و... . مشاوره‌ی تحصیلی کمک می‌کند تا دانش‌آموز با تسلط بیشتری به مطالب مورد نظر سر جلسه‌ی امتحان حاضر شود و علاوه بر این به خود اعتماد به نفس داشته باشد. همچنین ممکن است روش‌های اختصاصی مثل آموزش روش‌های آرامش‌ورزی مورد استفاده قرار بگیرید. در صورت حاد بودن میزان اضطراب دانش‌آموز به مراکز اختصاصی‌تر ارجاع داده می‌شود.