آرزوي هر پدر و مادر آن است كه فرزندشان راحت به خواب رفته، خواب شيرين داشته و صبح، بشاش و خندان از خواب برخيزد و هنگامي كه اين سيكل به هر دليل به هم مي خورد، در حقيقت خواب شيرين از پدر و مادر نيز سلب خواهد شد.

بسياري از والدين با اين مشكل مواجه گرديده و دچار دستپاچگي و نگراني مي گردند، اگرچه كه خود در پاره اي از موارد در به وجود آوردن آن نقش دارند. البته موضوع بي خوابي و بدخوابي كودكان به زمان دبستان محدود نگرديده بلكه بايد از اولين روزهاي زندگي طفل، والدين با طرح و ساعات طبيعي خواب وي آشنا گردند تا در اين تشخيص اشتباهي رخ ندهد.

علائم اختلال

سیکل خواب كودكان در سنين مختلف، تفاوت مي يابد و اكثر اوقات، والدين عزيز به دليل ناآشنايي با اين طرح، كودك خود را دچار بي خوابي اطلاق نموده و در بسياري موارد از پزشک خود درخواست تجويز داوري خواب آور مي نمايند.

سیکل خواب كودكان در زمان نوزادي كاملاً با اطفال بزرگتر متفاوت است و يك نوزاد، اكثر اوقات روز را در خواب به سر مي برد. گاهي اوقات، مادر با ناديده انگاشتن چرت زدن هاي نوزاد در روز، اين را جزء خواب وي به حساب نياورده و او را بي خواب و بدخواب تصور مي نمايد.

گاهي اوقات، دليل بي قراري و بدخوابي و گريستن هاي نوزاد، ناآشنايي مادر با طرز صحيح شيردادن وي و حفظ نظافت جسماني اش است كه با رفع اين مشكلات، خواب وي منظم خواهد شد. طبيعي است كه يك نوزاد چندين بار طي خواب شبانه از خواب برخاسته و گريه كند و با شيرخوردن آرام شود و به خواب رود.

طي دوران شيرخوارگي، هرچه به يك سالگي نزديكتر شويم تعداد برخاستن هاي طفل از خواب شبانه كمتر مي شود. در حدود سنين مدرسه، طرح خواب كودك به بزرگترها شبيه تر مي گردد؛ با اين تفاوت كه آنها به ساعات خواب بيشتري نياز دارند.

يكي از مسائل ايجادكننده مشكل در خواب كودكان، حل نشدن استرس هاي روزانه آنان مي باشد كه با همراه بردن اين مشكلات به رختخواب، دچار كابوس شبانه يا وحشت شبانه خواهند شد.

اختلاف بين والدين، وجود بيماري افسردگي در كودك و بيماري هاي جسماني از جمله بيماري هاي تيروئيدي و بعضي اختلالات خوني هم ممكن است در كودك، اختلال خواب توليد كنند

كوليك شيرخواران و بيدار شدن در طول شب

كوليك شيرخواران از جمله مشكلات ناتوان كننده براي زوج هايي است كه تازه پدر و مادر شده اند. اگر چه كوليك به تنهايي يك مشكل خواب محسوب نمي شود ولي به نظر مي رسد كه در شيرخواران كوليكي كل مدت خواب كوتاهتر است. ممكن است كه مشكلات خواب گاهي پس از بزرگ شدن كودك و گذشتن از سن كوليك شيرخوارگي نيز ادامه پيدا كند چرا كه والدين براي ساكت كردن كودك از روشهايي استفاده مي كنند كه با تطابق با الگوهاي طبيعي خواب كودك تداخل ايجاد مي كند (از جمله بغل كردن هاي مكرر و سوار كردن به اتومبيل(

در شيرخوار بزرگتر از 4 ماه كه شبها بيدار مي شود چنين برداشت مي شود كه اين شيرخوار گريه كردن در هنگام شب را ياد گرفته است. اين شيرخواران وقتيكه در آغوش گرفته مي شوند به سرعت آرام مي شوند. بعضي ها بر اين باور هستند كه علت تداوم اين وضعيت امتيازاتي است كه والدين براي ادامه بيدار شدنها به شيرخواران مي دهند. جهت حل اين مشكل يك رويكرد اين است كه والدين به فواصل طولاني تري نسبت به گريه كودك بي توجه باشند يا اصلا به گريه هاي كودك اعتنايي نكنند. هر دو روش ممكن است كه براي چند شب سخت باشد ولي در نهايت شيرخوار ياد خواهد گرفت كه خودش دوباره بخوابد.

روش ديگري كه موثر بودنش ثابت شده و براي بعضي از والدين قابل قبول تر است بيدار كردن زمان بندي شده كودك مي باشد. در اين روش والدين بر طبق جدول زمان بندي شده و بر اساس پيش بيني قبلي شان سر ساعتهاي مشخصي كودك را بيدار مي كنند. هر چه كه تعداد بيدارشدنهاي خود بخود كاهش يابد فواصل بين بيدار كردنهاي زمان بندي شده نيز كاهش خواهد يافت. در نهايت بيدار شدنهاي خود بخود بر طرف خواهند شد و بيدار كردنهاي زمان بندي شده نيز متوقف خواهد شد.

اختلالات شروع و تداوم خواب

اين اختلالات در كودكان نوپا و پيش دبستاني بيشتر ديده مي شود. در اين كودكان موضوعات تكاملي مهمي از جمله خود مختاري و جدايي ديده مي شود. گاهي اوقات والدين با ايجاد محدوديت براي كودكان مشكل دارند و به تقاضاهاي مكرر كودك از جمله دادن يك ليوان ديگر آب يا گفتن يك داستان ديگر تن در مي دهند.

در اين موارد پيشنهاد مي شود كه والدين در موقع درخواست هاي كودك براي تاخير در خوابيدن با حفظ آرامش ولي خيلي محكم اعتراضات كودك را ناديده بگيرند. از مواجهه بيشتر با كودك با گفتن اين جمله مي توان اجتناب كرد: تا زمانيكه او در رختخواب باشد در اتاق باز خواهد بود ولي زمانيكه او از رختخوابش بلند شود در بسته خواهد شد (ولي قفل نمي شود!). در ابتدا لازم است كه والدين كنار در بايستند و شايد در را ببندند اما به محض اينكه كودك به رختخوابش بر مي گردد در را باز كنند.

روش جديدي به نام گذرنامه زمان خواب ممكن است براي كودكان كمي بزرگتر مفيد واقع شود. يك برگه اي كه در بالاي آن اسم كودك نوشته مي شود و اين برگه جهت خروج كوتاه مدت از اتاق خواب هر شب از طرف كودك به والدين داده مي شود، سپس بعد از برگشت كودك به رختخواب اين گذرنامه مجازي در اختيار والدين مي باشد و كودك نمي تواند از اتاقش خارج شود.

براي كودكاني كه در به خواب رفتن پس از رفتن به رختخواب مشكل دارند مي توان از عادتهاي مطلوب زمان خواب با موفقيت استفاده كرد، از جمله گفتن داستان، خواندن آواز، يك نوشيدني يا مالش دادن پشت كودك. سپس به تدريج مي توان زمان اين عادتها را هر شب زودتر شروع كرد تا اينكه كودك در زمان مطلوب به رختخواب برود. استفاده از اشياء داراي بار عاطفي مثل پتو، پارچه يا عروسكهاي حيوانات نيز ممكن است در شروع خواب مفيد باشد.

اختلالات ساده خواب

براساس بررسی هایی که تاکنون صورت گرفته، حدود یک چهارم کل کودکان دنیا از اختلالات شدید خواب رنج می برند. برخی از آنها از زمان کودکی و برخی دیگر در زمانی مشخص به این بیماری مبتلا می شوند و این در حالی است که به طور مثال نوجوانان پس از ابتلا به بیماری های مختلف در معرض ابتلا به این بیماری قرار می گیرند.

بیدار شدن های زودهنگام

- برای آنکه اتاق فرزند خود را تاریک تر کنید بر روی چشمان وی چشم بند های مخصوص قرار دهید یا در اتاقش از پرده های ضخیم استفاده کنید. این امر موجب می شود که با روشن شدن هوا فرزند شما از خواب بیدار نشود.

- استفاده از رواندازی که کمی سنگین باشد خواب بچه را عمیق تر می کند

- اسباب بازی های ساده ای را در نزدیکی فرزند خود قرار دهید تا به هنگام صبح با آنها بازی کند. او می تواند تا زمانی که صدای دیگر اعضای خانواده را بشنود و بلند شدن آنها را ببیند، با این وسایل بازی کند.

- اگر فرزند شما به صورت طبیعی سحرخیز است، او را همانطور که هست بپذیرید و صبور باشید. به طور معمول، زمانی که فرزند شما در دوران طفولیت یا سنین مدرسه به سر می برد میزان خواب او بیشتر می شود.

بیدار شدن در نیمه شب

واقع بین باشید و به یاد داشته باشید که هر کس به خواب نیازمند است و خوابیدن در هر شخص از الگوهایی متفاوت پیروی می کند. بعضی افراد نیاز دارند که در طول شبانه روز 8 ساعت یا بیشتر بخوابند و این در حالی است که عده دیگری با 5 یا 6 ساعت خوابیدن نیاز خود را برطرف کنند. این امر می تواند با آنچه که به گفته متخصصان «اختلالات خواب» نامیده می شود متفاوت باشد.

بسیاری از اطفال به منظور خوردن غذا در خواب راه می روند. اگر تمایل داشته باشید از این کار جلوگیری کنید، غذا دادن های شبانه به فرزندتان را قطع کنید. سعی کنید به جای غذا به هنگام شب شیر و یا آب به فرزندتان بدهید.

مهمترين اختلالات خواب خاص دوران شيرخوارگي سندرم مرگ ناگهاني )شيرخوارگي ,آپنه تنفسی  شیرخوارگی است.(

روش هاي پيشگيري از اختلال و درمان هاي اوليه و در دسترس

كودكان دبستاني را بايد در اواسط شب وادار به خوابيدن نموده و اجازه ندهيم همراه بزرگترها تا آخرين ساعات شب به ديدن تلويزيون بپردازند زيرا در غير اين صورت لطمه شديدي به زندگي تحصيلي آن ها وارد خواهد شد.

بايد بزرگترها و خصوصاً مادر سعي نمايند كه ساعات قبل از خواب طفل با آرامش بيشتري توأم گردد. مادر مي تواند قبل از خواب به طفل كمك نمايد تا مشكلات روزانه خود را كه مثلاً در مدرسه براي وي پيش آمده است، براي او شرح داده و سپس سعي در توضيح راه حل رفع اين مشكلات نمايد. يكي از طرق برطرف كردن بي خوابي اطفال، ممانعت آنان از ديدن برنامه هاي مهيج تلويزيون در آخر شب و نيز يك حمام گرم و سريع، قبل از خواب مي باشد

بايد ترس از تاريكي و دزد و جادوگر و ساير مسائلي را كه به طور طبيعي موضوعات ترس كودكان را تشكيل مي دهند براي طفل حلاجي نمود تا اين گونه ترس ها مانع به خواب رفتن طفل نگردند.

گاهي طفل از ديدن درخت هاي تنومندي كه جلوي پنجره اطاق خواب وي قرار گرفته اند توهم اشباح مي كند و دچار وحشت از به خواب رفتن مي گردد كه بايد با قراردادن بستر وي در سوي ديگر اطاق، مسئله را حل نمود.

اگر كودك درخواست نمايد كه چراغ خواب پرنوري در اطاقش روشن باشد بايد خواسته اش را برآورده نمود. اگر كودك نيمه شب به اطاق پدر و مادر آمد و بخواهد در كنار آنها استراحت كند بايد او را آرام نموده اما پس از خوابيدن به آرامي او را دوباره به اطاقش برگردانيم. گاهي اوقات كودك در اوايل يا اواسط شب با فرياد زدن از خواب مي پرد و وقتي به سراغش برويم او را به شدت مضطرب مي يابيم كه بايد پس از بغل كردن و آرام ساختن وي، دوباره سعي در خواباندن او نمائيم.

در چه صورت بايد به پزشك مراجعه نمود ؟

در برخي موارد، اين اختلالات خواب، كابوس شبانه يا وحشت شبانه را تشكيل مي دهند كه ممكن است نياز به تجويز داروهايي خاص به طور موقت داشته باشد.

هرگز سعي نكنيد در مورد كودكان آشفته و بي خواب از خوددرماني استفاده كنيد زيرا بسياري از داروهاي آرام بخش و خواب آور در كودكان توليد اختلال رشد و اشت ها و بسياري عوارض ديگر نموده و به علاوه اگر اختلال خواب نشاني از يك بيماري زيربنايي جدي اعم از جسمي يا رواني بوده باشد موجب مخفي ماندن آن و عواقب خطرناكتري خواهد شد.

به طور خلاصه در بسياري از موارد كه والدين فرزند خود را بي خواب تصور مي نمايند واقعيت چنين نبوده و نيز بسياري از اين موارد با رعايت موازين ساده فوق، قابل پيشگيري و رفع خواهد بود.