مهارت‌های مربوط به تشویق رفتار مطلوب

مهارت اول : تحسین و توجه

تحسین و توجه می‌تواند بسامد رفتارکودک را افزایش دهد. تحسین و توجه را درجریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلیم اغلب اوقات انجام شود به کاربریم. هنگامی‌‌که کودکان بد رفتاری می‌‌کنند از توجه خودداری کنیم؛ حتی اخم، چشم غره و ... می‌‌تواند رفتار نامطلوب را افزایش دهد. از تحسین توصیفی یعنی توصیف رفتارکودک همراه با تحسین استفاده شود. بهتراست اظهارات مثبت و تشویق را در تحسین کردن بگنجانیم؛ حتی رفتار کم اهمیت مطلوب را تحسین کنیم. مثلاً پوشیدن لباس یا انجام وظایفی که از وی انتظار داریم را تحسین کنیم.

تحسین کردن باید صادقانه باشد و بهتراست همراه با ناز و نوازش باشد. تحسین باید با آن‌چه کودک دوست دارد و آن‌چه از آن بیزار است متناسب باشد. بهتر است هر بار تحسین متفاوتی به کار رود.

مهارت دوم : پاداش‌ها و امتیازها

پاداش‌ها و امتیازها باید درحد فهم کودک باشد و نشان دهد که ما از رفتار کودک رضایت داریم و مایلیم رفتارش ادامه یابد. می‌توانیم چیزهای خوب و فراوانی را که به کودکان می‌‌دهیم در قالب پاداش درنظر بگیریم. گاهی از وعده دادن یک پاداش یا امتیاز ویژه به عنوان مشوقی برای انجام رفتار مطلوب ارائه کنیم و برای متوقف کردن رفتار بعد از پاداش و امتیاز استفاده نکنیم. هنگامی‌‌که پاداش‌ها و امتیازها را ارائه می‌‌کنیم از کلمات مثبت و تشویق کننده استفاده کنیم.

پاداش‌ها را با توصیف‌هایی از رفتار ایجاد شده همراه کنیم. درحین دادن پاداش از ناز و نوازش استفاده کنیم و هر بار از پاداش‌های متفاوتی استفاده کنیم. پاداش‌ها و امتیازها را برای آن‌چه کودکان دوست دارند و آن‌چه از آن بیزارند جداکنیم. گاهی به کودک‌مان بگوییم که برای گرفتن پاداش و امتیاز از آنان چه رفتار مطلوبی انتظار داریم.

مهارت سوم: تحسین القایی

در تحسین القایی والدین عبارت‌هایی نظیر به خاطر این‌که آن کار ناشایست را نکرده‌ای، بدرفتاری نکردن آن‌ها را یادآوری می‌‌کنند. مثلاً پسرم از این‌که بدون غرغر کردن اسباب‌بازی‌هایت را کنار گذاشتی و به رختخواب رفتی متشکرم. تحسین القایی باید صادقانه باشد. همراه با توصیف کار کودک و به کاربردن در عوض و به خاطر انجام ندادن باشد. با تحسین و توجه قرین شود و با ناز و نوازش ترکیب شود و در کنار آن پاداش‌ها و امتیازها به کار رود.

مهارت‌های مربوط به کاهش رفتار ناشایست کودک

مهارت چهارم: بی‌توجهی یا بی‌اعتنایی

خودداری منظم والدین از توجه به بعضی از رفتارهای ناشایست کودک را بی‌توجهی می‌‌گویند. بی‌توجهی مستلزم کنترل و پایداری از جانب شماست. هنگامی‌‌که به یک رفتار دردسر آفرین بی‌توجه باشید کودک شما از انجام دوباره‌ی آن خودداری می‌‌کند.

از طریق بی‌توجهی به کودک‌مان می‌‌فهمانیم که کدام کارشان مورد بی‌توجهی ماست. بی‌توجهی یک روش برای کاهش مشکلات است. هر زمان که کودک‌مان کاری انجام می‌‌دهد که هدفش جلب توجه ماست اگر مایلیم که این رفتارها متوقف شوند به آن‌ها بی‌توجه باشیم.

از کارهایی که حواس ما را پرت می‌‌کنند برای بی‌توجهی کمک بگیریم و تحسین القایی را همراه با بی‌توجهی به کار بریم به این صورت که ابتدا نسبت به رفتار آزارنده کودک کاملاً بی‌توجه بوده و بعد از توقف رفتار آزارنده لحظه‌ای درنگ کرد و سپس تحسین القایی را مورد استفاده قرار داد.

مهارت پنجم: محروم کردن

محروم کردن عبارت است از این‌که کودک مدتی را در گوشه‌ای یا محیط دیگری ( جز اتاق خواب ) بگذراند که مخصوصاً برای این کار ترتیب داده شده است. در رفتارهایی مانند جنگ و دعوا، حاضر جوابی، تخریب لوازم، اطاعت نکردن از دستورات مهم و ریختن غذا روی میز می‌‌توان محروم کردن را به کار برد. محروم کردن را برای کاهش مشکلات خطرناک و جدی استفاده کنید.

بعد از این‌که کودک بدرفتاری کرد باید دست او را محکم گرفت تا حدی که آسیب نرسد، تا کودک بفهمد مشکل جدی وجود دارد. همیشه از مکان‌های یکنواخت و کسل کننده برای محروم کردن استفاده کنیم.

حداقل توجه را در جریان محروم کردن به کار ببریم. مدت محروم کردن باید کوتاه و متفاوت باشد؛ مثلاً 3 تا 5 دقیقه. کودک را برای اولین کار خوبی که بعد از محروم شدن انجام داد تشویق کنیم.

مهارت ششم: حذف پاداش‌ها و امتیازها

حذف پاداش به عنوان جلوگیری از یک فرصت، فعالیت و امتیاز یا موردی مشخص که کودک آن را دوست دارد در پاسخ به بعضی از رفتارهای خطرناک، شدید یا غیرقابل تحمل تعریف شده است.

حذف پاداش‌ها و امتیازها را نباید بیش از اندازه به کار برد. استفاده از مهارت‌های مثبت را برای رفتار مطلوب ادامه دهیم. پاداش‌ها و امتیازها را در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلیم متوقف شود حذف کنیم. بهتر است پاداش‌هایی انتخاب شود که برای کودک خیلی مهم است.

مدت زمان حذف امتیاز نباید طولانی باشد؛ زیرا کودک به حذف امتیاز عادت نخواهد کرد و فرصتی پیدا می‌‌کند تا امتیاز را بلافاصله برگرداند و برای به دست آوردن یک امتیاز جدید تلاش کند.

حذف پاداش‌ها باید با بدرفتاری تناسب داشته باشد. همیشه پاداش‌ها و امتیازهای مشابهی را حذف نکنیم. هنگامی ‌‌که به کودک می‌‌گوییم امتیازی را از دست می‌‌دهد آن را اجرا کنیم.

مهارت هفتم: تنبیه بدنی ( کتک زدن )

تنبیه بدنی اغلب به خاطر مشکلاتی که به وجود می‌‌آورد مثل پریشانی دو طرف توصیه نمی‌‌شود و اثرات جانبی زیادی دارد. وقتی کودک به طور مکرر تنبیه شود گوشه‌گیر شده و از والدینش اجتناب می‌‌کند. با تنبیه کردن مکرر کودک آموزش می‌‌بیند که مشکلاتش را با خشونت و پرخاشگری حل کند.

در این صورت زمانی که کودک بزرگ شد والدین زیان می‌‌بیند؛ زیرا نوجوان از اقتدار والدینش اطاعت نمی‌‌کند. تنبیه بدنی در صورت استفاده مکرر اثرش را از دست می‌‌دهد و تنبیه بدنی شدیدتری را ایجاب می‌‌کند. باید توجه داشت تنبیه بدنی فقط برای رفتارهای نامطلوب و خطرناک به کار رود و حتماً بلافاصله بعد از بدرفتاری اعمال گردد. به جای تهدید کردن، تنبیه بدنی اجرا شود.

بهتر است تنبیه کردن با دست باز روی کفل‌ها انجام شود. هنگامی‌‌که خیلی عصبی هستید هرگز کودک را تنبیه نکنید به خاطر داشته باشید که از روش‌های دیگر که موجب افزایش رفتار مطلوب می‌‌شود استفاده کنید.

مهارت هشتم: تسلیم یا اطاعت

نافرمانی و عدم اطاعت اساس بیشترین مشکلات کنترل کودک است. آموزش اطاعت و تسلیم لازم و مهم است و به ایجاد بنیاد مهمی ‌‌برای رفتار مناسب بعدی کودک کمک می‌‌کند. کودک یاد می‌‌گیرد آن‌چه را که به آن‌ها می‌‌گویید انجام دهد و می‌‌توان رفتار مشکل‌آفرین را قبل از این‌که وخیم‌تر شود متوقف کنید.

درصورت آموزش صحیح بهبود رفتار کودک شما را خوشحال کرده و روابط‌تان باکودک بهبود می‌‌یابد. در آموزش اطاعت و تسلیم درخواست باید به طور اختصاصی مطرح شود و مستلزم تغییر نباشد. مثلاً چراغ را خاموش کنید. درخواست‌ها باید به صورت واضح و تنها یک بار بیان شوند. بعد از مطرح کردن درخواست باید چند ثانیه به کودک فرصت داد که 15 ثانیه معقول است.

در جریان یا بلافاصله بعد از اطاعت کردن با تحسین و توجه، پاداش‌ها و امتیازها یا تحسین القایی پاسخ بدهید. با محروم کردن حذف پاداش و امتیاز به تسلیم نشدن پاسخ بدهید. زمانی که کودک به اندازه‌ی کافی دقت دارد ولی دستورات را انجام نمی‌‌دهد باید به تنبیه متوسل شد. هر روز با دو درخواست شروع کنید و سپس تعداد را افزایش دهید.

در صورت فرمان بردن کودک درخواست‌ها را پیچیده‌ترکنید اما به صورت روشن و اختصاصی مطرح شوند. باید توجه داشت که درباره‌ی سرعت بهبود کودکان‌مان انتظارات واقع‌بینانه داشته باشیم.