آموزش مهارت‌های مکالمه‌ای CONVERSATIONAL  SKILLS  TRAINING

مهارت‌های مکالمه شامل تماس چشمی، لبخند، حرکات بدنی، بلندی صدا، روان جمله‌ها، سؤال‌ها و تمجیدها به صورتی متناسب می‌شود.

- آموزش مهارت‌های مکالمه درمانی مقدماتی یا مکمل برای افسردگی، اضطراب، خجالت، انزوای اجتماعی و مشکلات مربوط به برقراری ارتباط با دیگران است.

- مهارت‌های مکالمه را می‌توان در موقعیت‌های فردی و گروهی از طریق دستورالعمل، سرمشق‌دهی، تقویت، تمرین و پس خوراند آموزش داد.

- معمولاً پس از 1 تا 5 جلسه درمان، بهبود در مهارت‌های مکالمه‌ای مشهود می‌گردد.

اجتناب‌آموزیAVOIDANCE  TRAINING

این شیوه روشی آموزشی است که در آن فرد  یاد می‌گیرد به منظور پرهیز از تنبیه، خود را از یک محرک معین دور نگاه دارد. آموزش در آغاز مستلزم جفت کردن محرش معین شده، یا با ابراز رفتاری دیگر از تنبیه اجتناب ورزد(اجتناب فعال) یا آن‌که به هیچ وجه پاسخ ندهد(اجتناب منفعل)

برای مثال، در برنامه‌ی آموزش آداب توالت رفتن، فرد یاد می‌گیرد تا برای جلوگیری از به صدا در آمدن زنگ یا از ادرار کردن خودداری کند (اجتناب منفعل) یا آن‌که در توالت ادرار کند(اجتناب فعال).

اداره‌ی کلاس درسCLASSROOM  MANAGEMENT

اداره‌ی کلاس درس، اصطلاحی کلی است برای توصیف گروهی از راهبردهای چندوجهی مبتنی بر یادگیری که در مورد کودکان در کلاس درس تا حد زیاد به نوع کودکی بستگی دارد که تحت درمان قرار می‌گیرد. برای مثال: ممکن است کودکانی که نقایص چندانی ندارند، از نظامی که کمتر منسجم باشد بیشتر بهره گیرند، اما کودکان بی انگیزه، بیش فعال، گوشه گیر، نابینا و ناشنوا ممکن است از نظام ساختارمند بیشتر بهره ببرند.

فهرستی از رفتارهای خاصی که باز نمای رفتارهایی هستند که در هر یک از این زمینه چهار طبقه تحت درمان قرار می‌گیرند، در زیر ارائه می‌شود:

مهارت‌های اجتماعی

حرف زدن بسیار یا حرف زدن با صدای بلند –آغاز کردن تعامل –آشفته ساختن کلاس درس –ریاست طلبی –دوست‌یابی –ارائه‌ی توصیه‌های خوشایند.

مشکلات عاطفی

هراس‌ها –ترس از مدرسه –ترس از حیوانات –درخودماندگی –بیش فعالی و رفتار تحصیلی

املاء (هجی کردن) –خواندن –نوشتن –توجه به تکلیف

مهارت‌های خودیاری

لباس پوشیدن –مهارت‌های پیاده روی –مهارت‌های حرکتی درشت –مهارت‌های حرکتی ظریف –مهارت‌های توالت کردن.

علاوه بر طیف و شدت اختلالات فوق، همچنین سن، تعداد کودکان در هر کلاس، نوع نقایص کودکان در کلاس می‌تواند مشخص کند که کدام رفتار باید مسأله آفرین تلقی شود و کدامیک نه.

مشکلاتی که به عنوان رفتارهای بر هم زننده‌ی کلاس درس شناخته می‌شوند، نوعاً رفتارایی هستند که برای معلم مسأله آفرین هستند. بنابراین مشکلاتی همچون افسردگی یا گوشه گیری اجتماعی به ندرت در این زمینه شناسایی می‌شوند در حالتی که مشکلاتی همچون زدن دیگر کودکان یا فریاد زدن و شلوغ کاری در کلاس تقریباً بی درنگ به عنوان هدف درمان برگزیده می‌شوند.

مرسوم‌ترین شیوه‌های درمانی که در اداره‌ی کلاس درس به کار می‌روند عبارتند از:

اشکال مختلف تقویق، محرومیت اقتصاد ژتونی، و به میزان کمتری جریمه‌ی رفتاری، تقویت خود  دیگر روش‌های کنترل خود، حساسیت زدایی منظم، وایستگی های گروهی و بیش تصحیحی.

روش‌های محرومیت، بیش تصحیحی و دیگر روش‌های تنبیهی= در مورد کودکانی که در کلاس‌های ویژه از درمان برخوردار می‌شوند استفاده می‌شود، مثل: کودکان عقب مانده‌ی ذهنی، کودکان دارای مشکلات یادگیری، کودکان مبتلا به اختلال‌های رفتاری / هیجانی.

برنامه‌های تقویت ژتونی= در مواردی مثل: افزایش رفتار توجهی در کودکان عقب‌مانده‌ی ذهنی شدید به منظور ساکت بودن در کلاس درس، آویزان کردن لباس‌ها، توجه کردن به درس به هنگام نشستن بر روی نیمکت به منظور افزایش پیشرفت تحصیلی در حوزه‌های خواندن، نوشتن و حساب و افزایش رفتارهای اجتماعی.

محرومیت یا دور کردن کودک از محیط تقویت کننده= برای درمان پرخاشگری، عدم فرمانبری، مقاومت در برابر دستور و دیگر اشکال نافرمانی و قشقرق.

حساسیت زدایی منظم= مرسوم‌ترین روش از رویکردهای رفتاری برای درمان رفتار هراس.

تقویت خود= در مورد مهارت‌هایی همچون توجه به تکلیف و خودداری از کنش‌نمایی.

اصل پریماکPREMACK  PRINCIPLE

پریماک مطلبی را مطرح کرد که بعدها «لوید هوم »آن را اصل پریماک خواند:

 " در هر زوج پاسخ، پاسخی که محتمل‌تر است، پاسخی را که کمتر احتمال بروز دارد، تقویت می‌کند."

ایده‌ی اساسی پریماک در مورد درجه‌بندی تقویت افتراقی میزان پاسخ در جهت توضیح همه‌ی موارد وابستگی‌های تقویتی وسیله‌ای ارائه شده است. برای مثال: کودک زمانی می‌تواند تلویزیون تماشا کند که (یعنی مشروط به این‌که) تکالیفش را انجام دهد.

اعلان عمومیPUBLIC  POSTING

اعلان عمومی، روشی است برای افزایش عملکرد افراد که در آن نتایج در یک مکان عمومی در معرض دید قرار می‌گیرند.

 نوعاً نتایح به صورت چارت، نمودار، پوستر، علائم و ماند آن‌ها ارائه می‌شوند و نتایج واقعی فرد یا بهترین نمره‌ی شخصی او را نشان می‌دهند.

هدف از کاربرد روش اعلان عمومی در کلاس درس (اولین کاربرد آن) آن بوده اس که بهره وری تحصیلی دانش آموزان مکان‌های عادی و ویژه را در چارچوب سیستم پس خوراند در«زمینه‌ی عملکرد»افزایش دهند.

دانش‌آموزان به انجام تکلیفی مشخص در حیطه‌ی انتخاب شده می‌پردازمد و نتایج حاصل به شکل پوستری که در کلاس درس در محلی که در معرض دید همه باشد نصب می‌شود.

دومین کاربرد عمده‌ی روش اعلان عمومی، در مدیریت بر کارکنان و حل مشکلاتی چون غیبت، کوتاهی در انجام وظیفه و حضور اندک در جلسه‌ها است.

در مواردی که از اعلان عمومی در جهت افزایش تعامل درمانی با بیماران استفاده می‌شود، به جای رفتار کارکنان، تغییرهای حاصل در عملکرد بیماران (تعداد ناشنوایانی که از وسایل شنیداری استفاده می‌کنند، تعداد بیماران سرپایی)  را به عنوان نشانگرهای کنش پرسنل اعلان می‌کنند.

اعلان عمومی، تنها به دلیل ارائه‌ی پس خوراند و نمره گذاری شخصی که اغلب با این روش همراهند، مؤثر واقع نمی‌شود بلکه مطرح ساختن عملکرد فرد در نزد دیگران، موجب افزایش انگیزش و در نتیجه تأثیر این شیوه می‌گردد.

اعلان عمومی در مقایسه با دیگر شیوه‌های تغییر رفتار (مانند اقتصاد ژتونی)  بسیار کم هزینه و ساده است. استفاده از آن به موقعیت‌هایی محدود است که به لحاظ اخلاقی و عملی مشکلی ایجاد نمی‌کند.

کاربرد اعلان عمومی، به حیطه‌های مشکلات روزمره‌ای محدود می‌شود که در آن‌ها، محرمانه بودن مسأله چندان مهم نیست و فرد از چهت رفتارمورد نظر در مقابل دیگران مسئول است. (برای مثال، حضور بر سر کار، انجام تکالیف تحصیلی و...)

 اعلان عمومی نیز در صورتی که به طور غیرمتمایز کننده یا به شیوه‌ای تحقیرآمیز به کار می‌رود یا آن‌که در موقعیت‌هایی مورد استفاده قرار گیرد که در آن‌ها روش‌های کمتر مداخله‌گرانه نیز به همان اندازه مؤثر هستند، می‌تواند به نتایج نامطلوب منجر شود.

این‌که اعلان عمومی را تا چه حد مداخله‌گرانه تلقی کنیم، به نحوه‌ی ارائه‌ی آن بستگی دارد. زمانی که:

1- رفتارهای مثبت (برای مثال بهترین نمره) و نه رفتارهای منفی (برای مثال، بدترین نمره) و آن هم بر اساس نمره‌گذاری شخصی و نه نمره‌گذاری توسط مشاهده‌گر ثبت شوند، اعلان عمومی بیشتر مورد پذیرش قرار می‌گیرد.

2- در صورتی که اعلان عمومی وسیله‌ای برای شناسایی تلاش‌های افراد معرفی شود نه آن‌که به عنوان ابزاری برای انتقاد از آن‌ها (به خاطر عملکرد ضعیفشان) به کار برده شود، مؤثرتر است.

فرهنگ شیوه‌های رفتار درمانی، نوشته‌ی: آلن اس.بلاک –مایکل هرسن، ترجمه‌ی: دکتر فرهاد ماهر- دکتر سیروس ایزدی، چاپ اول: تهران، 1378، انتشارات رشد