- حساس‌سازی پنهان یاری شده ASSISTED  COVERT  SENSITIZATION 

حساس‌سازی پنهان یاری شده (ACS)شکلی از درمان انزجاری است که در آن، محرک‌های اضطراب آفرین همراه با توصیف و تجسم رفتارهای ناخواسته عرضه می‌شوند.

این شیوه، نوعی بسط روش حساس‌سازی پنهان تلقی می‌شود که در درمان برخی مراجعان مؤثر نمی‌افتد.

در این روش تنها ارائه‌ی محرک‌های غیرشرطی، به صورت پنهان انجام می‌شود به محرک‌های شرطی یا انزجاری واقعی هستند و می‌توانند شامل شوک الکتریکی، بوهای بد یا تصویرهای ناخوشایند (برای مثال، اسلاید و فیلم) باشند.

حساس‌سازی پنهان یاری شده، در مورد هر نوع رفتار به کار برده شود،از سه گام اساسی تشکیل می‌شود:

1- آموزش تن آرامی

2- تولید صحنه‌هایی که رفتار موردنظر را دربرداشته باشند.

3- همراه ساختن صحنه‌های با محرک‌های انزجاری.

برای مثال، به شخصی که تمایل دارد تا با کودکان غیر همجنس خود، ارتباط جنسی برقرار کند تن آرامی را به شیوه‌های مختلف آموزش می‌دهند. در همان ضمن، او به کمک درمانگر فهرستی از صحنه‌هایی راکه مثال‌هایی نوعی از آزاردادن کودک را دربردارند، تهیه می‌کنند.سپس در حالت تن آرامی، از مراجع می‌خواهد تا چنین صحنه‌ای را تصور کند و در موقع مناسب، یعنی هنگامی که او به حالت برانگیختگی جنسی می‌رسد، محرک انزجاری از قبیل بوی تعفن را ارائه می‌کنند.در صورت مطرح کردن فرار از این صحنه، عرضه‌ی بو را قطع خواهند کرد.

به منظور تحکیم درمان به این شیوه‌ی شرطی کردن انزجاری، به طور معمول دادن تکالیف منزل نیز در دستور کار قرار می‌گیرد. برای اینکار، توصیف صحنه‌ها را ضبط می‌کنند و به مراجع آموزش می‌دهند تا در نقاط مناسب هر صحنه، از ظرفی حاوی ماده‌ای بدبو استفاده کند. معمولاً بر هر نوار صوتی 3 صحنه را ضبط می‌کنند و می‌توان برحسب پیشرفت مراجع صحنه‌ای جدید را برای هر جلسه ضبط کرد. از مراجع می‌خواهند تا در هفته 4 تا 5 بار، در منزل به نوار گوش دهد و بوی تعفن  را به کار ببرد.

- خاموشیEXTINCTION

خاموشی عبارت است از عمل تضعیف پاسخ که می‌تواند به یکی از این دو صورت باشد:

1) قطع ارائه‌ی تقویت در پی پاسخ عاملی که قبلاً به تقویت می‌انجامیده است.

2) قطع ارائه‌ی محرک غیر شرطی (US) به دنبال محرک شرطی (CS) در حالی که بیشتر، همواره در پی CSمی‌آمده است.

مورد اول، خاموشی عامل خوانده می‌شود که سرانجام به حذف کم و بیش کامل پاسخ عامل می انجامد.

مودر دوم، خاموشی پاسخگر نامیده می‌شود، سرانجام موجب می‌شود که محرک شرطی دیگر پاسخ شرطی را فرانخواند.

 کاهش دادن میزان عبارت‌های حاکی از ارزشیابی منفی از خود در مراجعان افسرده از طریق عدم تأیید کلامی آن‌ها نمونه‌ای از خاموشی عامل است.

هرگاه تقویت کننده‌های شرطی همچون پول یا ژتون، دیگر نتوانند جز در موارد همراه شدن گاه به گاه با دیگر تقویت کننده‌های قدرتمند، رفتار را کنترل کنند، می‌توان گفت که خاموشی پاسخگر روی داده است.

- خاموشی پنهان  COVERT  EXTINCTION

 در خاموشی پنهان، مراجع رفتاری را که باید فراوانی آنر کاهش یابد، تجسم می‌کند، سپس تصور می‌کند که تقویتی که تاکنون به راستی در پی این رفتار حادث می‌شده، رخ نمی‌دهد.(مثلاً: در صورتی که گلایه کردن به همسر، رفتار موردنظر باشد، همسر فرد دیگر پاسخی نمی‌دهد، خواه این پاسخ توجه کردن باشد و خواه همدردی)

دو اثر جانبی:

1) ممکن است در ابتدای اجرای روش خاموشی، افزایش موقت در رفتار موردنظر مشاهده شود. (اطمینان خاموشی)

2) ممکن است مراجع بخاطرعدم دریافت تقویت نسبت به درمانگر یا فرد دیگری که او را مانع ارائه تقویت می‌داند، پرخاشگری نشان دهد.(پرخاشگری ناشی از خاموشی)

خاموشی نیابتی VICARIOUS  EXTINCTION

براساس نظریه یادگیری اجتماعی، خاموشی نیابتی مشابه خاموشی آشکار است، با این تفاوت که لزومی ندارد که فرد به طور مستقیم با محرک شرطی مواجه شود بلکه از طریق مشاهده عمل فردی که حالت سرمشق دهنده را دارد، رفتار مورد نظر را یاد می‌گیرد.

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در کاهش ترس، سرمشق دهی زنده از مدل سازی نمادین (مثلاً فیلم) مؤثرتر است.

در این روش، فردِ الگو ابتدا رفتار مطلوب را نشان می‌دهد، سپس شخصاً آزمودنی را راهبری می‌کند تا به تدریج با پاسخ‌های ترس آلود بیشتری مقابله کند و این کار را تا جایی ادامه می‌دهد که ترس مراجع کاملاً از بین برود.

خاموشی نیابتی در جهت حذف بسیاری از ترس‌ها و بازداری‌های رفتاری مورد استفاده قرار گرفته است.

فرهنگ شیوه‌های رفتار درمانی، نوشته‌ی: آلن اس.بلاک –مایکل هرسن، ترجمه‌ی: دکتر فرهاد ماهر- دکتر سیروس ایزدی، چاپ اول: تهران، 1378، انتشارات رشد