اعتیاد چیست و چه عواملی در گرایش افراد به سوءمصرف مواد تاثیر دارند ؟

تعریف سازمان بهداشت جهانی از اعتیاد : از نظر WHO نشانگان وابستگی مجموعه ای از پدیده
های فیزیولوژیکی، رفتاری و شناختی است که طی آن مصرف یک ماده یا طبقه ای از مواد برای
یک فرد الویت بسیار بیشتری از رفتارهای دیگری می یابد که زمانی ارزش والاتری داشته اند .

مواد مخدر
 از نظر روانی هر ماده ای که بعد از مصرف انسان به آن وابستگی پیدا کند، اعم از اینکه
وابستگی روانی باشد یا جسمانی، به آن مخدر می گویند.
 از نظر دارویی هر ماده ای که با تاثیر روی سیستم اعصاب قادر به تغییرات جسمانی،روانی
و رفتاری در انسان باشد، مخدر نامیده می شود.
 از نظر جامعه شناسی، هر دارویی که پس از مصرف آنچنان تغییراتی در انسان ایجاد کند
که از نظر اجتماعی قابل پذیرش نباشد، و جامعه نسبت به آنها واکنش نشان دهد، مخدر می
گویند.

عوامل زمینه ساز سو.ء مصرف مواد مخدر
دوران نوجوانی
 نوجوان برای اثبات بلوغ و فردیت خویش، خانواده را زیر سوال میبرد.
 عدم پذیرش ارزشهای سنتی و رایج
 صفات ضد اجتماعی از قبیل پرخاشگری

اعتماد به نفس پایین و فقدان مهارت مقاومت در برابر پیشنهادات خلاف دیگران

شرایط خاص
 ترک تحصیل
 فرار از منزل و بی خانمان بودن
 معلولیت جسمی
 دردها و بیماریهای مزمن
حوادثی مثل از دست دادن عزیزان یا بلایای طبیعی ناگهانی

خانواده
 ناآگاهی والدین و ارتباط ضعیف آنها با فرزندان
 خانواده های از هم گسیخته
 وجود الگوهای نامناسب در خانواده

تاثیر دوستان
— احساس نیاز تعلق به گروه به خصوص در دوران نوجوانی: هر چه پیوند فرد با خانواده ،
مدرسه و اجتماعات سالم کمتر باشد،احتمال پیوندش با گروههای ناسالم بیشتر می شود.

محل سکونت
 محل سکونت فرد نیز در گرایش به مصرف مواد نقش دارد.شیوع خشونت و اعمال خلاف ،
 مشاغل کاذب و حاشیه نشینی از جمله عوامل زمینه ساز است.

مدرسه
 به عنوان مهمترین نهاد آموزشی و تربیتی می تواند در کاهش اعتیاد و یا بسترسازی جهت
شیوع بیشتر آن نقش داشته باشد. عوامل مهم:
 استرسهای شدید
 افت تحصیلی
 عدم حمایت روانی معلمان از نیازهای عاطفی و روانی دانش آموزان

عوامل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی
— گاهی مصرف مواد جزء آداب و رسوم یک ناحیه است.
— کمبود امکانات تفریحی و فرهنگی در کنار تنوع طلبی و هیجان خواهی
— توسعه صنعتی جامعه و مهاجرت از شهرها به روستاها وعدم دسترسی به مشاغل مناسب

آسیبهای موادمخدر در خانواده
تاثیر اعتیاد بر کودکان
 عدم اعتماد به نفس ، تنهایی، احساس گناه، ناامیدی، درماندگی، نگرانی ازرها شدن به
حال خود، افسردگی مزمن ، کابوس و خوابهای آشفته شبانه، شب ادراری
 مشکلات در مدرسه: چون محیط ناآرام منزل مانع درس خواندن آنها می شود.ویا به علت
ناتوانی در بیان خواسته هایشان به مشکل خورده و با افت تحصیلی مواجه می شوند.
 روی آوردن به عادتهایی مثل دروغگویی،دزدی و فرار از خانه

تاثیر اعتیاد بر همسر
 دچار شدن به احساساتی مثل دلسوزی به حال خود،گوشه گیری و انزوا،خودداری از
مشارکت در اجتماع، احساس تنفر،افسردگی، خستگی مفرط، و بسیاری از بیماریهای
جسمانی و عوارض روانی
مواجهه با مشکلات اقتصادی و مالی
 در معرض بودن همسر فرد معتاد به اعتیاد به الکل یا مواد مخدر و داروهای آرامبخش
 نکته مهم دیگر اینکه اعتیاد از علل مهم طلاق است.

آثار کلی اعتیاد بر خانواده
 احساس گناه
 احساس خشم و درماندگی
 انکار و شرمندگی
 اضطراب و تشویش
 ناتوانی در اعتماد به دیگران
 احساس آسیب پذیری
 ناتوانی در لذت بردن از زندگی
 ناتوانی در حل مشکلات و اختلافات با دیگران
 خودداری از برقراری ارتباط و گفتگو با دیگران

آثار کلی اعتیاد در جامعه
 اعتیاد زمینه ساز بسیاری از جرائم است
 تشنجات خانوادگی به اجتماع نیز منتقل می شود.
 عدم سازش با دیگران و درگیریهای روحی روانی
 شیوع بیماریهایی مثل ایدز
 هزینه زیادی جهت پیشگیری، درمان و مبارزه با مواد مخدر به کشور تحمیل می شود.

تغییر نقش اعضاء خانواده
زندگی با یک معتاد سبب میشود اعضاء خانواده به ناچار نقش ها و وظایف غیر معمولی رابرعهده
بگیرند و از جایگاه ووظایف اصلی خود غافل شوند.آنها مجبور به تغییر نقش و اولویتهای اصلی خود
می شوند. تا بتوانند در برابر آسیبها و اثرات ویرانگر بیماری اعتیاد بقای خانواده خود را تضمین
کنند. مثلا اگر پدر معتاد باشد، مادر ناچار است بعضی از وظایف او را هم برعهده گیرد.
گاهی یکی از فرزندان نقش قهرمان رادر زمینه کار و تحصیل بازی می کند.
رابطه میان زن و شوهر هم که باید با حمایت از یکدیگر همراه باشد، به رابطه ای خصمانه و
آزاردهنده تبدیل می شود.

عود یا بازگشت مصرف مواد
عود یا مصرف مواد مخدر پدیده پیچیده ای است که در مصرف کنندگان مواد رایج است.
اکثر مردم فکر می کنند عود به معنای شکست در درمان است. در حالیکه عود به معنای
شکست نیست چون اکثر مددجویان یک بار عود را تجربه می کنند. مهم این است که به آنها
کمک شود تا بر آن غلبه کنند. در 80 درصد موارد در کمتر از 6ماه مجدد به مصرف روی
می آورند.
عوامل متعددی باعث بازگشت مصرف مواد می شوند که از این میان میتوان به عوامل فردی ،
خانوادگی ، اجتماهی ، اقتصادی و فرهنگی نام برد.

عوامل فردی

وسوسه یا جذبه مواد مخدر
بیکاری
دوستان معتاد
ناتوانی در سازگاری با مشکلات
رفع انزوا وتنهایی
ناراحتی های روحی
لذت جویی و خوشگذرانی
افت تحصیلی
احساس پوچی
اعتماد به نفس پایین
شکست در عشق
از دست دادن یکی از عزیزان
استفاده از مواد جهت درمان درد یا بیماری
ناقص گذاشتن درمانهای قبلی
فقدان سیستم پی گیری بعد از درمان
بیماری افسردگی
بی خوابی
ناتوانی جنسی
سستی اعتقادات مذهبی
جهل و ناآگاهی
عدم علاقه به مطالعه
مصرف سیگار
مصرف مشروبات الکلی

عوامل خانوادگی
 عوامل خانوادگی مربوط به والدین
روابط نامناسب والدین با فرزندان
مصرف مواد توسط یکی از اعضاء خانواده
شیوه تربیت غلط والدین
از دست دادن والدین
مشکلات روحی والدین
روابط نامناسب بین والدین
مشکلات جسمی والدین
طلاق والدین
شلوغ و پر تعدادبودن خانواده
انتقام از خانواده
لجبازی با خانواده
ازدواج ناموفق
بی سرپرست بودن خانواده

عوامل خانوادگی مربوط به همسر
عدم تفاهم با همسر
مشکلات روحی همسر
مشکلات جسمی همسر
خیانت همسر
مصرف مواد توسط همسر
مرگ یا از دست دادن همسر
داشتن بیش از یک همسر

عوامل اجتماعی
ناتوانی در سازگاری با مشکلات اجتماعی
ارزان بودن مواد
در دسترس بودن مواد
وجود دوستان معتاد
بی توجهی یا طرد شدن از طرف دوستان
زندگی در محلات شلوغ و پر جمعیت
مرسوم بودن استفاده از مواد افیونی خاص در
جامعه
نداشتن برنامه ریزی برای اوقات فراغت
طرد شدن از طرف جامعه
برچسب زدن
پایگاه طبقاتی

عوامل فرهنگی
نداشتن تفریح و سرگرمی سالم در اوقات
فراغت
نداشتن آگاهی از عوارض اعتیاد
داشتن باور غلط در مورد اعتیاد
نداشتن عقاید دینی و مذهبی
مصرف تفننی مواد و از بین رفتن قباحت عمل
کم سوادی والدین
عدم علاقه به ورزش
عدم علاقه به مطالعه

عوامل اقتصادی
بیکاری
رفاه مالی بیش از حد
فقر
ورشکستگی مالی

با توجه به تحقیقات فوق بهترین راه مبارزه با شیوع مصرف مواد مخدر پیشگیری از
ابتلاء نوجوانان و جوانان است و این امر بیشتر به عهده خانواده است. لذا لزوم انسجام
خانواده و تلاش در ایجاد خانواده سالم در اولویت قرار دارد
 

افسانه روبراهان. کارشناس ارشد روانشناسی خانواده