كـاربــردِ تحلیل روءيـــا (قسمت اول)

نوشته زيگموند فرويد
ترجمه يحيى امامى

خانمها و آقايان، وقتى سانسور روءيا و بازنمايى به وسيله نمادها را كاملاً فهميديد هنوز اين امر حقيقت دارد كه بر در امر تحريف روءيا كاملاً مسلط نشده‏ايد اگرچه در جايگاهى قرار مى‏گيريد كه مى‏توانيد اكثر روءياها را بفهميد. در انجام چنين كارى شما از دو روش مكمل استفاده خواهيد كرد : فراخوانى تصوراتى كه براى خواب بيننده اتفاق افتاده است تا از امر جايگزين به امر اصيل رهنمون شويد، و بر مبناى معرفت خودتان نمادها را با معناى خودشان جايگزين كنيد. بعداً ما شمارى از عدم يقينهايى را بحث خواهيم كرد كه در اين مورد به وجود مى‏آيند.

اكنون مى‏توانيم وظيفه‏اى را كه قبلاً سعى در انجام آن با ابزار ناكافى داشتيم دوباره مطرح كنيم، يعنى زمانى كه روابط ميان عناصر روءيا و چيزهاى اصيلى را كه آن عناصر نماينده آن‏اند مطالعه مى‏كرديم. ما به چهار رابطه عمده از اين نوع پرداختيم (ص150): رابطه جزء با كل، تقريب⁽²⁾ يا كنايه⁽³⁾، رابطه نمادى و بازنمايى تجسمى كلمات. اكنون ما پيشنهاد مى‏كنيم كه كار مشابهى را در مقياس بزرگتر از راه مقايسه محتواى آشكار روءيا به عنوان يك كل با روءياى پنهانى كه از راه تعبير و تفسير آشكار مى‏شود به انجام برسانيم.

اميدوارم كه شما هرگز دوباره اين دو چيز را با يكديگر خلط نكنيد. اگر به چنين نقطه‏اى برسيد، در فهم روءياها از اكثر خوانندگان كتاب تفسير روءياها جلوتر رفته‏ايد. به من اجازه دهيد تا بار ديگر به شما يادآورى كنم كارى كه روءياى پنهان را به روءياى آشكار تبديل مى‏كند كاركردِ روءيا ناميده مى‏شود. كارى كه در جهت عكس انجام مى‏شود و تلاش مى‏كند تا از روءياى آشكار به روءياى پنهان برسد كار تفسيرى ماست. كار تفسيرى سعى در واشكافتن كاركردِ روءيا دارد. روءياهايى از نوع كودكانه كه ما آنها را به عنوان تحقق هويداى آرزوها مى‏شناسيم با اين وصف تا حدودى در معرض كاركردِ روءيا قرار مى‏گيرند ــ آنها از آرزو به تجربه واقعى و همچنين بنا به قاعده از افكار به تصاوير بصرى تغيير شكل مى‏يابند. در مورد آنها نيازى به تفسير وجود ندارد جز واشكافى همين دو نوع تغيير شكل. كاركردِ روءياى اضافى كه در روءياهاى ديگر رخ مى‏دهد تحريف روءيا⁽⁴⁾ ناميده مى‏شود و اين امر نيز بايستى با كار تفسيرى ما واشكافته شود.

من از راه مقايسه تفاسير روءياهاى متعدد در جايگاهى قرار گرفته‏ام تا خلاصه‏اى توصيفى از آنچه كاركردِ روءيا با مواد و مصالح اجزاى انديشگون روءياى⁽⁵⁾ پنهان انجام مى‏دهد در اختيار شما قرار دهم. با وجود اين از شما تمنا مى‏كنم سعى نكنيد بيش از آنچه من به شما مى‏گويم بفهميد. گوش كردن با توجه كامل، خود بخشى از توصيف است.

اولين دستاورد كاركردِ روءيا تلخيص⁽⁶⁾ است. ما با تلخيص اين حقيقت را مى‏فهميم كه روءياى آشكار محتواى كمترى از روءياى پنهان دارد و بنابراين ترجمه خلاصه‏شده آن است. تلخيص در مواقعى مى‏تواند صورت نگيرد امّا بنا به قاعده، وجود دارد و اغلب وجود آن چشمگير است. تلخيص هرگز به عكس خود بدل نمى‏شود؛ به عبارت ديگر ما هرگز روءياى آشكارى را نمى‏يابيم كه در گستردگى يا محتوا بزرگتر از روءياى پنهان باشد. تلخيص از چند راه حاصل مى‏شود: 1- با حذف كامل عناصر پنهان مشخص؛ 2- فقط با انتقال پاره‏اى از برخى مجموعه‏ها از روءياى پنهان به روءياى آشكار؛ 3- با عناصر پنهانى كه با هم اشتراكاتى دارند و در روءياى آشكار در قالب واحدى يكپارچه، تركيب و ممزوج مى‏شوند.

اگر ترجيح دهيد اصطلاح تلخيص را فقط به آخرين فرايند اختصاص مى‏دهيم. نتايج آن را خاصه به آسانى مى‏توان نشان داد. شما هيچ مشكلى در به ياد آوردن مواردى از روءياهاى شخصى خودتان نداريد كه در آنها افراد متفاوت در قالب يك شخص تلخيص‏شده باشند. شخصيتى تركيبى از اين نوع شايد شبيه فرد Aباشد اما ممكن است شبيه Bلباس پوشيده باشد، و ممكن است كارى را انجام دهد كه ما را به ياد شخص Cبيندازد و همزمان ممكن است او را به عنوان شخص Dبشناسيم. البته اين ساختار تركيبى بر چيزى تأكيد مى‏كند كه در ميان چهار فرد مذكور مشترك است. طبيعتاً ممكن است ساختارى تركيبى از اشياء و يا مكانها به همان شيوه‏اى تشكيل شود كه از افراد تشكيل مى‏شود منتهى با اين شرط كه اشياء و مكانهاى متعدد داراى چيزى مشترك باشند كه روءياى پنهان بر آن تأكيد گذارد. اين فرايند مثل ساختن مفهومى جديد و موقتى است كه اين عناصر مشترك به منزله هسته آن‏اند. نتيجه تلفيق اين عناصر مجزّا كه با يكديگر تلخيص مى‏شوند بنا به قاعده تصويرى تيره و مبهم است، درست مثل زمانى كه عكسهاى متعددى را روى يك صفحه ظاهر كنيد.

توليد ساختارهاى تركيبى از اين نوع بايد براى كاركردِ روءيا اهميت وافر داشته باشد زيرا در وهله اوّل مى‏توانيم جايى را نشان دهيم كه عناصر مشتركى كه براى آنها ضرورى هستند غايب‏اند، آنها به شيوه‏اى عامدانه معرفى مى‏شوند ــ براى مثال از راه انتخاب لغتهايى كه با استفاده از آنها فكرى بيان مى‏شود. ما قبلاً به تلخيصها و ساختارهايى تركيبى از اين نوع برخورد كرده‏ايم. آنها در توليد پاره‏اى از لغزشهاى زبانى نقشى ايفا كرده‏اند. مى‏توانيد همان مرد جوانى را به خاطر آوريد كه به بانويى پيشنهاد begleitdigen⁽⁷⁾[ begleiten(همراهى كردن) + beleidigen(توهين) ص 58 ] را داد. علاوه بر اين لطيفه‏هايى وجود دارد كه روش آنها مبتنى بر تلخيصى مشابه است. امّا جداى از اين موارد ممكن است گفته شود كه اين فرايند چيزى كاملاً غيرمعمول و عجيب است. حقيقت دارد كه بديل و نظير ساختن اين شكلهاى تركيبى را مى‏توان در برخى از مخلوقات تخيلات ما يافت، تخيلاتى كه آماده است تا اجزائى از اشياء را كه در تجربه ما به يكديگر تعلق ندارند در هيأتى واحد تركيب كند ــ براى مثال مى‏توان از قَنطورس⁽⁸⁾ و جانوران افسانه‏اى نام برد كه در اساطير باستانى يا در تصاوير بوكلين ظاهر مى‏شوند. تخيل خلاق در واقع ناتوان از خلق هر چيزى است و فقط توان تركيب اجزائى را دارد كه با يكديگر غريب و بيگانه‏اند. اما امر شاخص درباره روش كاركردِ روءيا در آنچه در پى مى‏آيد نهفته است. مصالحى كه به كاركردِ روءيا عرضه مى‏شوند متشكل از انديشه‏ ها هستند كه معدودى از آنها ممكن است اعتراض‏كردنى و نپذيرفتنى باشند اما به گونه‏اى صحيح برساخته و بيان شوند. كاركردِ روءيا اين انديشه‏ها را به شكلى ديگر تبديل مى‏كند و واقعيت عجيب و نامفهوم اين است كه در انجام اين ترجمه (يعنى به اصطلاح اين برگردان به متن يا زبانى ديگر) روشهاى تركيب يا درهم‏آميختگى مورد استفاده قرار مى‏گيرد. با اين همه ترجمه به طور معمول تلاش مى‏كند تا تمايزاتى را كه در متن وجود دارند حفظ كند و خاصه چيزهايى را كه شبيه هستند جدا نگه دارد. كاركردِ روءيا، كاملاً برعكس، سعى مى‏كند تا دو فكر متفاوت را از راه جستجوى لغتى مبهم و دوپهلو كه در آن دو فكر ممكن است گرد هم آيند (همانند كارى كه لطيفه مى‏كند) تلخيص كند. ما نبايد سعى كنيم كه تمامى اين صور را به يكباره بفهميم، اما اين صور ممكن است در فهم ما ازكاركردِ روءيا اهميت يابند.