افسردگی کودکان و نوجوانان   

پرسشنامه حاضر شامل چند محور و با مجموعه ای از عبارت است و هر محور نیز بیانگر حالتی است. برای انتخاب عبارتی که با حالتهای شما سازگار است ، همه عبارتها را به دقت بخوانید و سپس در پاسخنامه ، عبارت مورد نظر را علامت بزنید. دقت داشته باشید که ملاک تشخیص، حال کلی شما در یک هفته گذشته است . لطفا تا جایی که ممکن است هیچ موردی را بدون پاسخ نگذارید.

1. الف ) همیشه در بازی ها و فعالیت های تفریحی شرکت می کنم.
ب) به ندرت در فعالیت ها و سرگرمی های تفریحی شرکت می کنم و گاهی دلتنگ می شوم.
پ) تقریبا زود دلتنگ می شوم و در هفته چند بار اتفاق می افتد که تمایلی نسبت به شرکت کردن در بازی ها و سرگرمی ها ندارم.
ت) اغلب زود دلتنگ می شوم و کاری برای انجام دادن ندارم.
ث) به زور باید در فعالیتهای تفریحی و سرگرمی ها شرکت کنم ، همیشه دلم گرفته و دلتنگ هستم.

2. الف) هیچ تغییری در نتایج درسی و میزان تمرکز فکری ام به وجود نیامده است. 
ب) گاهی در موقع مطالعه مواد درسی، دچار اغتشاش فکری می شوم که در مطالعه ام تاثیر می گذارد.
پ) احساس می کنم فقط حدود پنجاه درصد مطالب درسی را می فهمم، چون به همان اندازه تمرکز دارم.
ت) در اکثر دروس ، هنگام مطالعه ذهنم مغشوش استو متناسب با استعدادم یاد نمی گیرم.
ث) اصلا انگیزه برای درس خواندن و مطالعه ندارم، تا کتاب را دستم می گیرم، تمرکزم از بین می رود.

3. الف) درخانه و مدرسه به راحتی می توانم روابط اجتماعی برقرار کنم.
ب) به راحتی می توانم دوست پیدا کنم، هرچند از این کار لذت نمی برم.
پ) خیلی درصدد یافتن دوست نیستم، بلکه دیگران باید پیش قدم شوند. اغلب پیشنهاد بازی را رد می کنم، هر چند کار مهمتری هم ندارم.
ت) اغلب پیشنهاد دوستی دیگران را رد می کنم و مخصوصا کاری می کنم که دیگران مرا طرد کنند.
ث) داوطلبانه و با کمال میل با دیگران رابطه بر قرار نمی کنم ، هیچ دوستی ندارم و اصلا نمی خواهم داشته باشم ( چه دوستان قدیمی و چه جدید)

4. الف) مشکلی در خواب رفتن ندارم ( حداکثر در کمتر از نیم ساعت خوابم می برد).
ب) به ندرت احساس می کنم در خوابیدن مشکل دارم.
پ) در هفته ، فقط یکی دو بار اتفاق می افتد که به راحتی به خواب بروم یا وقتی از خواب بیدار می شوم خسته ام.
ت) تقریبا هر شب در خوابیدن مشکل دارم.
ث) اصلا خواب راحت و خوبی ندارم و همیشه مشکل دارم.

5. الف ) اشتهایم خوب است و به اندازه غذا می خورم.
ب) اخیرا در عادات غذایی و اشتهایم تغییر کمی ایجاد شده است و گویی بدتر شده ام.
پ) تقریبا در اشتهایم تغییر ایجاد شده است و انگار بدتر شده ام.
ت) بی اشتهایی من کاملا مشخص شده است، اغلب احساس گرسنگی نمی کنم.
ث) اصلا اشتهایی به غذا ندارم و دوست ندارم سر سفره حاضر شوم.

6. الف) به هیچ وجه احساس خستگی نمی کنم ( عادی هستم).
ب) بعضی اوقات احساس می کنم بدون دلیل خسته می شوم.
پ) تقریبا بیش از معمول ( هرچند دلتنگ هم نیستم) احساس خستگی می کنم.
ت) هر روز از انجام دادن کاری خسته می شوم و تمایل به بازی ندارم.
ث) اکثر اوقات خسته ام و گاهی خود به خود خوابم می برد( چرت می زنم)، اما با خوابیدن هم خستگی ام بر طرف نمی شود( نمی توانم بازی کنم).

7. الف) سابقه ندارد که از موضوعی خیلی عصبانی شوم و به شدت واکنش نشان دهم.
ب) گاهی وقت ها به شدت عصبانی می شوم.
ت) در هفته چند بار به شدت تحریک می شوم، ولی عصبانیتم زیاد طول نمی کشد.
ت) در مدت طولانی تحریک پذیر شده و چندین بار در هفته عصبانی می شوم.
ث) دائما عصبانی و تحریک شده هستم.

8. الف) نسبت به خود احساس خیلی خوبی دارم و فکر نمی کنم خیلی مقصر و بی ارزش باشم.
ب) به ندرت احساس بدی نسبت به خودم دارم و فکر می کنم مقصر و بی ارزش هستم.
پ) اتفاق می افتد که در هفته چند بار احساس بدی نسبت به خود پیدا می کنم و فکر می کنم مقصر و بی ارزش هستم.
ت) اغلب احساس بدی نسبت به خود دارم و فکر می کنم مقصر و بی ارزش هستم.
ث) تقریبا همیشه فکر می کنم بی ارزش هستم و شدیدا احساس گناه می کنم.

9. الف) معمولا پیش نمی آید که غمگین باشم ، خودم را خوشبخت می بینم.
ب) گاهی (به ندرت) احساس غمگینی می کنم ، هر چند زود گذر است.
پ) وقتی احساس غم و اندوه می کنم، حداقل یک ساعت طول می کشد و هفته ای چند بار اتفاق می افتد.
ت) اغلب احساس غم و اندوه می کنم و بیشتر فکر می کنم بدبخت هستم.
ث) تحمل احساس غم و اندوه برایم سخت است ، چون همیشه این احساس با من است.

10. الف) از این که در این دنیا هستملذت می برم، از وقتهایم به خوبی استفاده می کنم و به فکر پیشرفت هستم.
ب) هرچند خیلی کم ، ولی هرگاه خیلی عصبانی می شوم ، فکر می کنم چه خوب بود اگر در دنیا نبودم.
پ) بیشتر اوقات وقتی عصبانی می شوم، به این فکر می کنم که ای کاش می توانستم خودم را بکشم.
ت) اغلب ، افکار خودکشی به ذهنم می آید.
ث) تا به حال چند بار اقدام به خودکشی کرده ام ، ولی موفق نبوده یا نتوانسته ام موفق باشم.

11. الف) معمولا مسائلی مرا به گریه وامی دارند که هر شخص دیگری نیز جای من باشد، گریه می کند. من بیشتر می خندم تا گریه کنم.
ب) فکر می کنم کمی بیشتر از دوستانم گریه می کنم.
پ) در هفته چند بار گریه می کنم.
ت) اغلب تمایل به گریه کردن دارم و دوست دارم دلم را خالی کنم.
ث) همیشه گریان هستم و نمی توانم این حالت را کنترل کنم ( هر روز گریه می کنم).

12. الف) معمولا فعال هستم.
ب) اخیرا کمی فعالیتم کم شده است.
پ) تقریبا حرکات و فعالیتهایم کند شده اند.
ت) اغلب غیر فعال هستم ( نشسته یا خوابیده ام).
ث) تقریبا همیشه تمایل به نشستن و خوابیدن دارم.
سوال های اضافی شامل موارد زیر است: به هر یک از موارد پاسخ بلی یا خیر بدهید.

13. الف بیشتر وقت ها از دلشوره و اضطراب رنج می برم.
ب) همه وقت ها از دلشوره و اضطراب رنج می برم.
پ) به طور کلی از امتحان و تحصیل می ترسم.
ت) حوصله هیچ کار و هیچ شخصی را ندارم.
ث) همیشه احساس می کنم مریض هستم.
ج) وزنم اخیرا کم شده است و هر روز اشتهایم کمتر می شود.
چ) توان تمرکز ذهنی ام را از دست داده ام.
ح) به خوبی نمی توانم تصمیم بگیرم.
خ) احساس نا امیدی می کنم.

مباني نظري پرسشنامه

افسردگي در كودك و بزرگسال، معناي مشابهي ندارد و نشانه هاي هر كدام متفاوت است. به طور كلي، نشانه عمده افسردگي كودكان عبارت است از احساس درماندگي و به بن بست رسيدن. گاهي اين اختلال با علايم جسماني و در مواردي نيز با علايم رواني همراه است. در بسياري از موارد نيز علايم جسماني و رواني، همزمان ديده مي شود. نتايج حاصل از بررسي هاي گوناگون نشان داده اند كه افسردگي مي تواند از آغاز زندگي، يعني از دوران نوزادي هم پديد آيد. براي مثال، زماني كه نوزاد به مرحله اي از رشد مي رسد كه مادر خود را مي شناسد ( شش تا هشت ماهگي ) جدا شدن از مادر موجب بروز حالات افسردگي در طفل مي شود ( بوالهرمي، 1380 ). افسردگي در كودكان و نوجوانان نيز وجود دارد و با افسردگي در بزرگسالان شباهت دارد. تفاوت عمده افسردگي در كودكان و نوجوانان با بزرگسالان، در دو مورد زير است:

-        به جاي خُلق افسرده، ممكن است در كودكان و نوجوانان خُلق تحريك پذير باشد، به وزن مورد انتظار نرسند و در آن ها كاهش يا افزايش وزن ديده شود. كاهش اعتماد به نفس،‌ بي تفاوتي، سطح پايين انرژي، گوشه گيري اجتماعي، آشفتگي هاي خوردن و خوابيدن، ديدگاه بدبينانه آشكار در مورد آينده، و اعتقاد و اقدام به خودكشي، از علايم و نشانه هاي افسردگي در اين گروه سني مي باشد. ممكن است در نوجوانان، رفتارهاي ضداجتماعي و منفي كارانه، مصرف الكل، دارو، و مواد مخدر نيز، مشاهده گردد.

-        افسردگي در نزد كودكان و نوجوانان و در كودكان پيش دبستاني، بسيار نادر مي باشد؛ اما در دو درصد از كودكان دبستاني، اختلال افسردگي شديد شيوع دارد و اين ميزان براي نوجوانان، حدود 5 درصد در جامعه است. مطالعات محدودي وجود دارد كه دلالت بر مفيد بودن داروهاي ضدافسردگي در كودكان و نوجوانان دارد و مصرف داروهاي ضدافسردگي در اين گروه سني، بر پايه استانداردهاي درماني باليني استوار است.

افسردگي در كود و نوجوانان، بيشتر از بقيه سنين با خودكشي همراه است. در سال 1996 خودكشي به عنوان سومين عامل مرگ و مير در افراد 15 تا 24 ساله و چهارمين علت مرگ و مير در افراد 10 الي 14 ساله شناخته شده است. علاوه بر عوامل ژنتيكي و فيزيولوژيكي، چند عامل فشارزاي اجتماعي ( از قبيل ناهماهنگ بودن و آشفتگي در خانواده، طلاق، مورد آزار و بي توجهي واقع شدن، شكست تحصيلي، وضعيت اجتماعي و اقتصادي ضعيف و داغديدگي ) مي توانند بر خُلق كودك تأثير بگذارند.

معرفي پرسشنامه و كاربرد آن

پرسشنامه افسردگي كودكان و نوجوانان بر اساس نياز باليني به ابزاري كه تا حد ممكن همه جانبه نگر باشد، تهيه شده است. در ساخت اين مقياس، ابتدا محورهاي بزرگ نظريه پردازان روانشناسي باليني در زمينه افسردگي كودك و نوجوان مورد وارسي قرار گرفته و ملاك هاي افسردگي، استخراج شده است. از جمله اين نظريه پردازان مي توان به بارلو دوران، تولان، گلاسه، واينر، مالم كويست و بيكوين، اشاره كرد. شاخص هاي افسردگي شامل 42 نشانه بيماري است و اغلب آن ها با يكديگر همپوشي دارند و تقليل يافته اند. ملاك هايي كه بيشترين همپوشي يا تكرار را در نظريه هاي مختلف به خود اختصاص داده اند، استخراج و با ملاك هاي DSMبراي افسردگي كودكان، مقايسه شده اند.

فهرستي شامل 12 مقوله مختلف تهيه گرديد، نشانه هاي منفرد به صورت يك مقوله و با عنوان سؤال هاي اضافي، در پايان مقياس گنجانيده شد كه مي توان آن ها را به عنوان شاخه هاي فرعي، تلقي كرد. مقوله هاي اصلي شامل موارد زير است :

تفريح و سرگرمي                                                   گريه                                        خستگي

روابط اجتماعي ( فعال –منزوي )                       سؤال هاي اضافي                              احساس گناه

بازدهي تحصيلي                                                  اشتها                                        خودكشي

تحريك پذيري                                                   خواب                                         فعاليت

احساس غمگيني

اجراي پرسشنامه هم به صورت انفرادي و هم به صورت گروهي ( گروه هاي 2 تا 15 نفر ) امكان پذير است.

اعتبار و روايي پرسشنامه

روايي پرسشنامه از طريق ارجاع مقياس به 10 متخصص باليني كودك سنجيده شد و پس از تغييرات لازم، بر روي 1546 نفر از كودكان ايراني ( سن 7 تا 18 ساله ) به اجرا درآمد. هنجار ( نُرم)، حاصل اين تلاش بوده است. اعتبار پرسشنامه با روش آلفاي كرونباخ، معادل 86/0 مي باشد. از اين مقياس در چند پژوهش گسترده، استفاده شده است.